Café H. Ummels
De argeloze wandelaar, fietser of automobilist die zich noord- dan wel zuidwaarts begeeft in het meest smalle deel van de Ambyerstraat Noord, tussen de Van Goghstraat en In de O, zal onbekend zijn met het feit dat hier, op nummer 145, van begin 1900 tot begin jaren 1950 het Café H. Ummels gevestigd was.
Café, kroeg of koffiehuis
Ergens in het midden van de 17e eeuw raakten de mensen steeds meer vertrouwd met koffie. Er ontstonden in die tijd speciale koffiehuizen. Helaas was een bezoek hieraan niet voor iedereen weggelegd maar enkel voor de elite. Naast de koffiehuizen kwamen daardoor al snel speciale kroegjes waar je vooral bier kon drinken en waar ook de “gewone” burger terecht kon. Omdat het koffiehuis beter stond aangeschreven kozen veel kroegjes toch voor de naam café, een afgeleide van het Franse woord voor koffie.
Cafés in Amby
In het voormalige dorp Amby bevonden zich in vroeger tijden, net als in vrijwel alle dorpen, behoorlijk wat cafés of kroegen. Vanouds kwamen mensen daar bij elkaar om dorpse zaken te bespreken en te doen, een kaartje te leggen of gewoon na gedane arbeid een drankje nuttigen. Ook boden ze vaak onderdak aan de diverse verenigingen van dorp of buurt, vooral als ze over een zaalfaciliteit beschikten. Sommige cafés waren speciaal ingericht en gebouwd als café, taveerne of koffiehuis. Een mooi voorbeeld daarvan is het voormalige café “De Keizer”, dat naast de kerk gelegen was en misschien zelfs ook het voormalige café “De oude Schuur” aan de andere kant van de kerk. Op de plek van dit café, herbouwd in de jaren zeventig, is café De Kardinaal gekomen. Dit is volledig gebouwd met café als bestemming. Iets verderop in de Severenstraat lag, op de plek waar nu het mortuarium gevestigd is en pal naast het terras van Café de Kardinaal het voormalig café Huben. Dit werd later café Lemmelijn en heeft tot de afbraak midden jaren 1960 Veulemans geheten. Ook dit gebouw was specifiek ingericht als café, en wel met zaal. Andere voorbeelden zijn café Nijssen en wellicht café Goyen-Hanssen, eveneens met zaal.
De bruine kroeg
Daarnaast ontstond ook de zogenaamde “bruine kroeg”: een café dat eigenlijk gewoon een deel van een woning was. De voorkamer werd bijvoorbeeld ingericht als café, compleet met de traditionele inrichting van de bruine kroeg zoals kleedjes op tafel en lampjes aan de muur. Het bood de kans om wat extra inkomen te genereren, of de caféverdiensten werden het hoofdinkomen wanneer de man des huizes werkloos werd of jong overleden was. De meeste cafés in Amby vielen onder de categorie die we dus heden ten dage “bruine kroeg” of “café” noemen.
Iedereen mocht gewoon bier tappen, totdat in 1881 een speciale wet in het leven werd geroepen: “Wet tot regulering van de handel in sterke drank en van de beteugeling van openbare dronkenschap”. Men moest vanaf dat moment een “tapvergunning” hebben om te tappen, of een “volledige vergunning” voor de verkoop van zwakke en sterke dranken, voor zowel gebruik ter plaatse - waarvoor de vergunning verleend was - als ook elders.
Huiskamercafé Ummels
Ook café Ummels behoorde tot die zogenaamde huiskamercafés. Het café was gevestigd in wat vroeger “de voorkamer” werd genoemd. De meeste woonhuizen hadden twee ruimtes, de zogenaamde voor- en achterkamer. De voorkamer werd ook wel de “nette kamer” (de “gooi kamer”) of “zitkamer” genoemd. Deze werd vaak door een deur of schuifdeuren gescheiden van de achterkamer, ook wel de “leefkamer” of de “eetkamer” genoemd. Bij café Ummels was de voorkamer dus de caféruimte. De ingang aan de wegkant leidde meteen de kroeg binnen.
De ruimte was voorzien van een buffetje tegen de muur links bij binnenkomen. Later kwam er bij de vergroting van de caféruimte een kleiner buffetje bij. De vergroting van het café was nodig om er een biljarttafel te kunnen plaatsen. Ook was er een zijdeur, die uitkwam op de huidige oprit naast het huis. Deze zijdeur is nu (2022) in de kamer weggemoffeld achter een kast.
Het café was de hele dag open en er werd veel gekaart. Volgens kleindochter Els, die nog steeds het pand bewoont, was er ooit wel een uithangbord maar daar zijn helaas geen afbeeldingen van. Van het interieur bestaan helaas ook geen afbeeldingen. Wel zijn er enkele foto’s gemaakt van de buitenkant van dit café.
Getapt werd uit een installatie met ijskoeling. Om de paar dagen werden er ijsstaven gebracht, die in de tapinstallatie geschoven werden en zo het bier konden koelen. Voordat de moderne elektrische koelingen hun intrede deden was café Ummels echter al verleden tijd.
Familie Ummels-Lonis
Els weet niet precies wanneer haar familie met het café begonnen is. Bij haar geboorte was het al café. “Ik kwam er veel als kind, maar toen ik wat groter werd, mocht ik er niet meer komen”. Uit oude krantenknipsels en kadastergegevens blijkt het café vóór 1903 is gestart. “Mijn broer zaliger, zou er meer over kunnen vertellen. Hij hielp veel mee en dronk er ook graag eentje”, aldus Els. Overigens weet ze ook niet wanneer het café nou precies voor de laatste keer haar deuren sloot.
Het café is dus begin 1900 begonnen door Els haar opa van moederskant, die er al vanaf 1899 woonachtig was. In 1920 kwam het pand te koop en kwam het in handen van Els’ opa.
Antonius Hubertus (Hubert) Ummels, die gehuwd was met Maria Gertrudis Lonis, is geboren in Amby op 13 juni 1868 als zoon van Pieter Hubertus en Maria Hubertina Koekelkoren. Maria is in Meerssen geboren op 3 december 1870 als onwettige dochter van de 18-jarige Maria Josephina Lonis. Zij trouwden op 6 februari 1893 te Amby. Hij was toen fabrieksarbeider. Later werd hij dagloner, ovenwerker in de porseleinfabriek, tuinman en vrachtrijder. In het kadaster staat hij vermeld als caféhouder. Hij was eigenaar van café Ummels aan de Ambyerstraat Noord 145. Maria was eveneens dagloner en overleed op 13 februari 1933 te Amby. Hij overlijdt een tijd na haar, op een onbekende datum.
Opa Hubert had volgens Els verderop ook nog een ander café, in de Eindstraat en dat later bekend werd onder de naam “De Zwever”. Een zus van moeder Netta, Elisa Ummels, trouwde met een zekere Willem Bronckers. Zij namen het café over en baatten het uit tot 1956, toen het werd overgenomen door de familie Wijnands. Officieel heette dat café vanaf toen “De Witte Tempel”, oftewel in de volksmond “De Zwever”.
Ummels-Boers
_met_haar_zussen_Maria_en_Anna.jpg)
De ouders van Els, Anna Maria (Netta) Ummels die op 15 oktober 1902 in Amby trouwde met Jozef Boers uit Rothem, nemen uiteindelijk café Ummels over. Samen met twee andere zussen worden zij in 1951 eigenaar van het pand en het achterhuis. Waarschijnlijk was het café vlak daarvoor al geëindigd. Zij krijgen twee kinderen: in 1927 zoon Albert Boers en 14 jaar later, in 1941, dochter Els Boers. Albert was een geziene figuur in Amby, een erg actief lid van de carnavalsvereniging De Sjlaaibök en betrokken bij de oprichting daarvan. Helaas is hij op nog jonge leeftijd overleden, maar hij wordt door veel ouderen in Amby nog herinnerd. De zoon van Albert, Ben Bours, sinds lange tijd tambour-maître van de drumband van St. Walburga, heeft zich ontfermd over de familiefoto’s van tante Els en stelde deze afbeeldingen beschikbaar voor dit verhaal. Hij heeft ervoor geijverd dat dit verhaal over café Ummels kon worden opgetekend.
Het achterhuis: Bed & Breakfast avant la lettre
Achter het pand met café was ook nog een soort van achterhuis. Dit deel werd als een soort van logement of pension regelmatig verhuurd als een “Bed & Breakfast avant la lettre”, zoals we dat nu zouden noemen. Soms verbleven de pensiongasten er voor korte, maar ook wel voor langere tijd. De dochters van Els hebben er ook nog regelmatig vertoefd.
Een café met reuring
Café Ummels was niet zomaar een geheel onbekend of morsig kroegje. Het is niet bekend of er in dit café na het werk aan het eind van de week of maand het arbeidsloon door werkgevers werd uitbetaald. Dit was vroeger zeker niet ongebruikelijk, maar omdat de meeste Ambynezen die voor een baas werkten in de stad emplooi vonden is die kans klein.
Uit diverse oude krantenartikelen blijkt wel dat er in het café regelmatig zaken werden gedaan. Er vonden openbare en notariële verkopen plaats. Ook was het café soms de plek waar loten gekocht konden worden van diverse organisaties en voor diverse doeleinden. Daar mag uit geconcludeerd worden dat het café goed bekend was in de omgeving en niet zomaar een onbekend en onbetekenend kroegje was.
Ook weten we dat de voormalige Jonkheid van De Pin rond 1910 vaker vergaderde in dit café. Op toerbeurt werd destijds door deze club ieder kwartaal in een ander café vergaderd.
Het doek valt
Begin jaren 1950 valt het doek voor het café. De caféruimte wordt bij de rest van de woonkamer betrokken door de scheidingsmuur weg te halen. In 1964 wordt zwager Jef Pieters eigenaar van het geheel en uiteindelijk kopen Els en haar man het pand. Vanaf de voordeur is door de man van Els een hal gecreëerd, waardoor je bij binnenkomst niet meer direct in de huiskamer staat.
Zowel buiten als binnen herinnert niets meer aan de tijd dat het café er was; geen uithangbord, gevelherinnering of cafénaam op een raam. Of toch... Bij de voordeur ligt een dorpel van blauwe Naamse steen. Deze stamt nog uit de tijd van het café en de door slijtage ontstane uitholling vertelt dat daar vele voeten overheen gekomen moeten zijn.
Bronnen, noten en/of referenties
- privécollectie familie Boers-Ummels
- Ton Bron (situatie 2022)
- Wikipedia
- kadaster
|