Bijzondere schrijfwijzen van Ambyse achternamen
Achternamen zijn vaak al eeuwenoud. Veel mensen denken dat Napoleon ervoor gezorgd heeft dat een achternaam niet meer werd veranderd. Dat is echter een grote fabel. Napoleon voerde weliswaar de Burgerlijke Stand in, waardoor voor het eerst de overheid de stand van de bevolking bij hield, maar verschrijvingen van achternamen kwam nog regelmatig voor. Hoe kon het ook anders als het gros van de bevolking zijn eigen naam niet eens wist te schrijven? Een naam kon dus op meerdere manieren geschreven worden, afhankelijk van de ambtenaar van de Burgerlijke Stand. Meestal hechtte men niet veel waarde aan een andere schrijfwijze van de achternaam. De volgende keer dat iemand zich moest melden bij de gemeente werd hij weer anders in de boeken gezet. Dit betekent dat iemand geboren kon worden als Dirckx, bij zijn trouwen Dirks heette en bij zijn overlijden Dercks. Een enkele keer bleef een verschrijving langer in zwang en in het uiterste geval kon het ertoe leiden dat een naam permanent veranderde. Ook aan het bureau van de ambtenaar van de gemeente Amby zijn op deze manier ‘nieuwe’ Ambyse achternamen ontstaan! Hier volgt een overzicht van namen in Amby ontstaan. Ongetwijfeld is deze lijst niet volledig en kan dus nog aangevuld worden.
Kicheleers
Joannes Fredericus Küchler (spreek uit als Kuug’ler) was soldaat in het eerste bataljon van de prins van Oranje Nassau te Lange Ackerschans. Van origine was hij Duitser, hij kwam uit het graafschap Westburg. In 1774 trouwde hij in Amby met zijn ‘’Amies meidsje’’ Anna Weijckmans (Wijkmans). Blijkbaar was zijn Duitse achternaam in Amby moeilijk uit te spreken. Dialectsprekers plaatsen al snel een -e- tussen de g- en l-klank, waardoor de achternaam in twee generaties verbasterde van Küchler naar Kicheler naar Kicheleers. Volledig op zijn Limburgs geschreven. Maar liefst 21 kleinkinderen van Joannes Fredericus Küchler droegen zijn achternaam, maar wel alle 21 als Kicheler, Kicheleers, Kiggelers, e.d.
Fraats
We blijven even bij onze oosterburen, want ook de volgende naam is van origine Duits. In 1834 overleed te Amby een oude wolwever, Joseph Frats, geboren in 1764 te Waldenrath (Duitsland). Ook hij was verliefd geworden op een meisje uit Amby: Anna Maria van Aubel. Het lijkt een simpele naam, maar niets is minder waar. De ambtenaar in Amby (destijds een nevenfunctie van de burgemeester) vond het toch erg lastig om deze naam op papier te zetten. De oudste zoon van Joseph en Anna Maria heette bij zijn geboorte in 1798 nog Fraets (met -ae-), maar dit gold niet voor de drie kinderen die hierop volgden. Zij heetten opeens Verraats (of Verraets)! In de eerste helft van de 19e eeuw werd vrij consequent Verraats gebruikt als naam. Vanaf circa 1850 zien we de schrijfwijze Fraats weer opduiken. Blijkbaar had iemand van de familie de ambtenaar kunnen overtuigen dat de naam toch echt Fraats en niet Verraats was. Toch was de verwarring inmiddels compleet. Tot in de jaren 30 van de twintigste eeuw werd de naam Fraats en Verraats door elkaar gebruikt. Uiteindelijk heeft het ongeveer 130 jaar geduurd voordat een foutieve spelling helemaal verdween uit de stukken.
Sour
Een wijdvertakte familie in het Ambyse is de familie Sour. De Ambyse stamvader Jan Mathijs werd rond 1765 geboren en ging door het leven met de naam Suijren/Seuren. Hij groeide op in Hulsberg en trouwde met de Ambyse Marij Mathijssen. Hij was soldaat en zoals dat toen ging reisde zijn vrouw achter de troepen aan. In zowel Oud Dorp en in Delft kregen zij zonen, Andries en Lambertus. De twee broers woonden ieder met hun gezinnen aan de Heukelstraat. Vader Jan Mathijs voerde de naam Suijren. Mogelijk is dit een verschrijving van Seuren of Sauren. In het Ambys taalgebruik werd al snel Souren gezegd ofwel ‘’Dat is eine van Zoer’’. En zo werd een nieuwe naam geboren; de familie schrijft zich nog altijd Sour.
Porno
Tot slot de meest bijzondere naam uit rijtje de familie Porno. In 1753 wordt in Gronsveld Franciscus Purneau geboren. Hij was dragonder in het staats leger, in het regiment van den Heer Prince van Hessen Cassel. Dus ook hier weer een soldaat wiens naam verbasterd wordt. Dit ligt waarschijnlijk in het feit dat soldaten vaak van buiten het dorp kwamen en vreemde namen introduceerden in Amby.
In Amby hebben ze bijzonder veel moeite met de schrijfwijze van deze naam. Sporlo, Porlo, Burneau, Porneau, Perno, Perné: allemaal verbasteringen van de naam van één persoon. Uiteindelijk wordt de naam Porneau en Porno consequent gebruikt als achternaam.
Het moge duidelijk zijn dat deze naam helemaal los staat van de betekenis waaraan wij denken bij het woord porno. De klemtoon zal ook op de tweede lettergreep hebben gelegen en niet op de eerste zoals bij het moderne woord. De familie kwam oorspronkelijk uit Moelingen (België), waar de familienaam wijdverbreid was en vrij consequent werd geschreven als Purnot of Purnotte.
De levensloop van Frans Porno is tekenend voor de harde tijden van weleer. Na zijn carrière als soldaat kwam hij in 1782 in Amby wonen. In eerste instantie was hij ‘tuinierder’, wat inhield dat hij met groenten naar de markt in Maastricht ging. In 1808 en 1820 is hij dagloner. Iemand met een grote werkonzekerheid. Elke dag moest hij de boerderijen en werkplaatsen aflopen opzoek naar werk. Het gezin kreeg zes kinderen, waarvan er zeker twee (maar waarschijnlijk vier) heel jong stierven. Zijn tweede dochter kreeg een buitenechtelijke tweeling. Destijds was een buitenechtelijk kind een schande. Gelukkig werd de dochter niet verstoten en kon zij bij haar ouders blijven inwonen met haar kinderen. Helaas overleed de oudste van de tweeling binnen een paar maanden. Na een bewogen leven overleed Frans op dezelfde dag als zijn vrouw op 25 november 1829. Het is onduidelijk waaraan hij overleed, mogelijk een besmettelijke ziekte. Omdat Frans alleen dochters had die zorgden voor nageslacht is de naam Porno na 1849 in Amby uitgestorven maar de meeste nakomelingen leven voort onder de naam Linkens, die beter bekend is in het Ambyse.
| Bronnen, noten en/of referenties |