Flessenpost uit de muur van het klooster en de meisjesschool
Wat een bijzondere vondst werd er jaren geleden gedaan tijdens de verbouwing van de meisjesschool en het klooster in Amby. Totaal onverwacht kwam daar, ingemetseld achter een mooie 'votiefsteen', een verzegelde koker tevoorschijn met daarin een opgerolde oorkonde. Een tijdscapsule was hier ingemetseld bij de bouw van de school en het klooster in 1905. Een bericht uit het verleden oftewel 'flessenpost' uit de muur van het klooster en de meisjesschool. Dit document schetst een prachtig tijdsbeeld én levert als kers op de taart nogmaals het bewijs, dat dit pand is ontworpen door de beroemde Pierre Cuypers. Hoogste tijd om 120 jaar later het stof af te kloppen en de plaatsing van de steen met oorkonde en de aanwezige notabelen nieuw leven in te blazen.
De vondst van votiefsteen en oorkonde
Eind jaren zestig van de vorige eeuw worden het klooster en de meisjesschool, die in 1905 in Amby zijn gesticht, verkocht als bedrijfspand. Koper is de groothandel in porcelein " 't Hoolhoes", afkomstig uit Bunde. Bij de ingrijpende verbouwing die na de aankoop volgt, wordt een votiefsteen aangetroffen met daarin een verzegelde koker voorzien van een getekende oorkonde. De nieuwe eigenaar neemt zowel de votiefsteen als de oorkonde in bewaring. De koker verliest zijn functie omdat de oorkonde wordt ingelijst. Onbekend is waar de votiefsteen zich bevond in het complex, wellicht bij de hoofdingang van het kloostergedeelte. Omdat de groothandel na enige jaren wil uitbreiden, maar daarvoor geen toestemming krijgt van de gemeente Maastricht, wordt een nieuwe locatie gevonden in Limmel.
Letterlijke tekst van de oorkonde:
“In den jare Onzes Heeren Jezus Christus
negentienhonderd en vijf onder de rege-
ring van Zijne Heiligheid Paus Leo X
en de regering van Hare Majesteit
Wilhelmina, Koningin van Nederland
heeft het Roomsch Katholiek Kerkbestuur, s.c.
de Zeer Eerw. Heer Matthaeus Willem Hubertus
Bauduin, pastoor en voorzitter, de Wel Ed. Heer
Henricus Hermens, Secretaris en Penningmeester
Lambertus Damoiseaux, Auguste Hennus,
Joannes Coumans, Toussaint van der
Linden, leden, dit Zustershuis met
school gebouwd om aan de kinderen
en vooral aan de meisjes der parochie
van de H. Walburga der Religieuzen een de-
gelijke en echt godsdienstige opvoeding te
verschaffen.
Dit huis en deze school zijn toegewijd aan den
H.Joseph den Bruidegom van de Onbevlekte
Maagd Gods Moeder Maria, den Voedsterva-
der van het goddelijk Kind Jezus den
patroon der jeugd en schutspatroon van het
katholiek onderwijs.
Deze votiefsteen met opschrift: "Ter eere van den H.Joseph"
is plechtig gelegd op den vier en twintigsten dag van de
maand September in bovengemeld jaar, ten overstaan
van het voornoemd Kerkbestuur, van het Gemeente
bestuur: sc. de Edelachtbare Heeren Auguste Hennus
Burgemeester, Lambertus Damoiseaux en Joannes
Coumans, Wethouders, Joannes Boots, Fernand
Stevens, Hubertus Nijssen, leden, en Lambertus Mulders,
Secretaris; van den Zeer Eerw. Heer Joannes Hennus,
Pastoor te Nieuwstadt, die den terrein, en Mevrouw
Prosper Stevens, geboren Anna Daems, eigenares van
het kasteel Zeveren die grootendeels het bouwkapitaal
geschonken hebben; van den WelEdelen Zeer Gel.Heer
Dr. Petrus Cuijpers, die het plan ontworpen heeft; van
den Heer Willem Sprenger, die met de uitvoering van
het plan belast is; van den Heer Leo Soons, den bouwmees-
ter van de Eerw. Overste der Zusters, "Filles de la Sagesse" en
van den Eerw. Heer Eugène Bemelmans, Kapelaan
dezer parochie.
Alle dezen hebben in loco voor het inmetselen van den votief-
steen, deze oorkonde eigenhandig onderteekend.
Moge Gods mildste zegen over dit gebouw dale en de be-
scherming van den H. Joseph er op rusten!''
Handtekeningen voorzijde:
L.Damoiseaux
Math. Bauduin
pastoor
H.Hermens
Aug.Hennus
Ts. van der Linden
J.Coumans
Handtekeningen achterzijde:
Aug.Hennus
Burgemeester
L.Damoiseaux
Wethouder
J.Coumans
Wethouder
H.Nijssen
Lid
L.J. Mulders
Gemeentesecretaris
J.Hennus
Pastoor
Mm. Prosper Stevens
P.J.H.Cuypers
W.Sprenger
Eugène Bemelmans
Kaplaan
Sr Anne des Anges
f.d.l.S. sup re[1]
F. L. Soons
Aannemer”
Nieuwe eigenaren
De nieuwe eigenaar in Amby, de familie De Boer- Van Roosendaal, krijgt in 1978 toestemming van de gemeente Maastricht om het voormalige klooster weer een woonbestemming te geven. De oorspronkelijke meisjesschool mag deels worden benut als sociaal-culturele bestemming. In de loop van de jaren vinden hier activiteiten plaats die van betekenis zijn voor Amby.Een tandartsenpraktijk, een filiaal van de gemeentelijke bibliotheek, een ruimte voor cursusactiviteiten, een restauratieatelier, een architectenpraktijk en woonruimten voor studenten spelen daarbij een rol.
De eigenaars, Henk en Désirée de Boer-van Roosendaal, bewonen gedurende dertig jaar het gerenoveerde kloostergedeelte en hebben naast de woonruimte een ontwerppraktijk aan huis.
Het onbebouwde deel van de kavel, de oorspronkelijke kloostertuin en de buitenruimte van de meisjesschool, die in de periode van " 't Hoolhoes " voornamelijk als verkeersruimte functioneert, wordt als groene ruimte in ere hersteld. Na de pensionering van de eigenaars wordt het complex in 2008 verkocht aan een projectontwikkelaar, die de woonbestemming handhaaft maar de voorkeur geeft aan een opzet met meerdere appartementen.
De votiefsteen met de inscriptie "TER EERE van den H. JOZEF 24-09-1905" en de ingelijste oorkonde zijn nog steeds in het bezit van de familie De Boer. Tijdens een recent contact tussen Paula Hermans en Henk de Boer komt aan de orde, hoe het toekomstig behoud van de steen en de oorkonde het beste kan worden gegarandeerd. De verantwoordelijkheid om te zorgen voor de oorkonde, het unieke document uit 1905, is groot.
Uit de oorspronkelijke bouwtekeningen bleek al eerder dat het hier om een pand van architect Cuypers gaat. Maar deze vondst is de kers op de kaart en vormt hèt ultieme bewijs dat duidelijk maakt dat klooster en school definitief van deze bouwmeester zijn.
De belangrijkste vraag was en is: waar kan de oorkonde ondergebracht worden? De noodzaak van een optimale bewaring is groot, het document is kwetsbaar en enigszins beschadigd. Zou een restauratie mogelijk zijn?
Er wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheden en men benadert het Cuypershuis en het Historisch Centrum Limburg, maar allereerst wordt de redactie van Amiepedia op de hoogte gebracht van het bestaan van de oorkonde. Op hun site stond immers al dat prachtige artikel over het ontstaan en de geschiedenis van de school en het klooster. De verrassing en verbazing was groot bij het zien van het document en de ontroering groeide bij het zien van de handtekening van Cuypers en die van de notabelen van Amby uit die tijd. Hoe wonderlijk was het voor enkele leden van Amiepedia daar ook nog handtekeningen te ontdekken van eigen voorvaderen. De oorkonde maakt ons vandaag de dag duidelijk wat voor een imposant en belangrijk gebouw dit klooster en school destijds was, zeker voor een kleine gemeenschap als Amby. Het document schetst een prachtig tijdsbeeld en de handtekening van de beroemde Cuypers maakt dit stukje erfgoed nog specialer en zelfs interessant over de grenzen van Amby heen.
Eene grootsche plechtigheid
Zoals dat toen gebruikelijk was waren de notabelen van Amby aanwezig bij de het plaatsen van de steen en oorkonde. Iedereen die een rol had gespeeld bij de tot standkoming van de school werden met zijn naam vereeuwigd op dit stuk papier. Denk hierbij aan geldschieters, raadsleden, moederoverste, burgemeester, wethouders maar ook de aannemer, opzichter en uiteraard de handtekening van Pierre Cuypers als architect.
Een journalist van de Limburger Koerier, de lokale krant, gunt ons een inkijkje op die heugelijke dag.
Op zondagmiddag 25 september 1905 werd een speciale kerkdienst opgedragen, waarbij het dameskoor de zang verzorgde. Daarna werd de votiefsteen, gewijd aan H. Joseph, plechtig gewijd door meneer pastoor. Hierna werd in een lange stoet voortbewogen richting het bouwterrein aan de Longinastraat, toen nog het Kerkstraatje geheten. Pas in 1932 zou de straat naar de kloosterschool genoemd worden en Kloosterstraat heten.
Voorop in de stoet liepen de zusters met de schoolkinderen die op dat moment nog bij de zusters huisden in de Hagenhof in de Hagenstraat. Daar was de eerste meisjesschool van Amby. Zij werden gevolgd door de harmonie. De harmonie ging dus niet voorop, zoals gebruikelijk, maar uit eerbied liepen zij achter de zusters. Achter de harmonie volgde het zangkoor. Dan liepen daar vier jongens die gezamenlijk een draagbaar droegen met hierop de steen. Achter de jongens liepen de geestelijken waaronder de pastoor van Amby en Nieuwstadt, gevolgd door het kerkbestuur en gemeenteraad. De stoet was nog niet klaar. Want ook de architect Pierre Cuypers liep mee, samen met de uitvoerend architect Willem Sprenger, ook geen onbekende naam. Tot slot volgde de aannemer, Leo Soons, die gevolgd werd door een grote volksmenigte. Kortom, alles werd uit de kast gehaald om de eerste steenlegging te vieren.
Van overheidswege werd enkel het openbaar onderwijs gestimuleerd, maar het hoeft geen uitleg dat in het zwaar katholieke Limburg de kerk en staat nauw verweven waren met elkaar.
De journalist neemt de lezer verder mee in de feestelijkheden. Op de bouwplaats aangekomen werd een toespraak gehouden door meneer pastoor. Hij bedankt de pastoor van Nieuwstadt en mevrouw Stevens, eigenaresse van Huize Severen, voor hun financiële steun. Ook de architect, de uitvoerend architect én de aannemer werden bedankt voor hun inspanningen. Iedereen die een steentje had bijgedragen werd aangehaald. Het moest duidelijk zijn, de school is er gekomen en werd gedragen door alle inwoners.
Terwijl de notabelen hun handtekening zetten op de oorkonde werd er gezongen door het zangkoor. Ook de kinderen hieven een lied aan en de harmonie liet van zich horen. Er zal ongetwijfeld lang over nagepraat zijn. Wat een ervaring!
De aanwezigen
Maar wie waren dat nu eigenlijk? Dat clubje mensen die hun naam, in vaak prachtige handschriften, aan het document toevertrouwden. Van veel aanwezigen hebben we meer informatie beschikbaar over hun levensloop. Lees hieronder meer over hen:
Matthaeus Willem Hubertus Bauduin, pastoor en voorzitter kerkbestuur
(1854 Maastricht – 1928 Venlo)
Hij was een telg uit een voorname fabrikantenfamilie uit Maastricht. In 1879 werd hij tot priester gewijd in Roermond. Hij was eerder kapelaan in Amby tussen 1879 en 1881. Later kwam hij als pastoor in Amby terug tussen 1904 en 1906. In 1905 was hij ook betrokken bij het plaatsen van nieuwe kerkklokken in de Walburgakerk. Daarnaast steunde hij de oprichting van een katholieke arbeidersbond in 1905. In die tijd woonden ongeveer 200 mensen in Amby die op de fabriek werkten. Het werd hoog tijd dat zij zich verenigden. In hetzelfde jaar werd hij adviseur van de katholieke patroonsbond (werkgeversvereniging) te Roermond. De grote afstand tussen Amby en Roermond was geen bezwaar. Voorzitter van deze bond was architect Pierre Cuypers. Hij was voorheen rector in Roermond en daarmee een bekend gezicht voor Cuypers. Waarschijnlijk is het aan deze connectie tussen de architect en pastoor te danken dat Cuypers de kloosterschool ontwierp. Ook deze bond had een sterk socialistische inslag. Bij de eerste vergadering al werd hem opgedragen te gaan praten met de werkgevers uit Maastricht die niet accepteerden dat hun werknemers zich verenigden. Daarnaast pleitte de bond ervoor om in bouwbestekken ten behoeve van geloofsgebouwen een minimumloon en arbeidstijd op te nemen. Hij stond zodoende bekend als een echte volksvriend. Helaas ging dit in Amby bij de bouw van de meisjesschool mis. Hier werd wel het een en ander geregeld rondom sanitaire voorzieningen en het verbod van sterke drank op de werkplaats (bier mocht overigens wel). Maar er was niks geregeld over werktijden en loon. Een gemiste kans die leidde tot ingezonden brieven in de plaatselijke krant. In 1921 werd hij kanunnik.
De Weled. Heer Henricus Hermens, secretaris en penningmeester kerkbestuur
(1846 Moorveld, Ulestraten – 1910 Amby)
Hij was getrouwd met Johanna Maria Cornelia Petronella Hubertina Pluijmaekers. In 1904 kwam dit echtpaar, na al eerder in Amby te hebben gewoond, op de Gravenshof wonen. Hij was landbouwer en later rentenier van beroep. Zijn zoon Martin Hermens zou later burgemeester van Amby worden.
August (Augustus Hubertus) Hennus, burgemeester
(1846 Amby - 1925 Amby)
Hij was getrouwd met Eugenia Maria Hubertina Haenen. Hij was naast burgemeester ook grootgrondbezitter en landbouwer en woonde in de boerderij die nu bekend staat als Hof van Huntjens, later in de villa die hij er tegenaan bouwde, beter bekend als het oud-gemeentehuis. Hij was burgemeester van Amby tussen 1877 en 1917.
Lambertus Damoiseaux, wethouder
(1824 Amby – 1908 Amby)
Hij was getrouwd met Maria Helena Mulders. Hij was tevens lid van het kerkbestuur en broedermeester. Hij is geboren op hoeve Severen, later bouwde hij een woning aan de huidige Severenstraat 3.
Joannes Coumans, wethouder
Het is niet zeker wie dit is was. Maar we kunnen wel met zekerheid zeggen dat deze wethouder in 1905 tevens vice-generaal was van de harmonie Walburga en aan de Scharnderweg woonde. Weet u meer over hem, dan vernemen wij dat graag!
Joannes Boots, raadslid
Hij is een telg uit de Ambyse notarissenfamilie Boots. Echter, ook bij hem tasten we nog in het duister wie dit precies was. Als u meer weet, vernemen we dat ook graag!
Fernand (Fernand Jean Joseph) Stevens, raadslid
(1862 Marchienne-au-Pont, 1911 Amby)
Hij was getrouwd met Anna Victorina Lambertina Claikens. Hij was afkomstig uit een Maastrichtse fabrikantenfamilie. Hij was bankier, bouwer en eerste bewoner van Villa Kampveld op de hoek van de Severenstraat en Van Slijpestraat gelegen. Bij de oprichting van Harmonie St. Walburga schonk hij de instrumenten.
Hubertus (Hubertus Mathijs) Nijssen, raadslid
(1869 Amby – 1944 Amby)
Hij was getrouwd met Maria Elisabeth Moonen. Zijn bijnaam was ‘de Greune’. Hij was bakker, landbouwer, oproeper (omroeper nieuws) en café-eigenaar. Sinds 1905 nam hij deel aan de gemeenteraad. Hij woonde in het pand Ambyerstraat Zuid 150.
Lambertus (Lambertus Josephus) Mulders, Secretaris
(1874 Amby – 1933 Amby)
Hij was getrouwd met Marie Sophie Louise Linsen, de dochter van het schoolhoofd. Hij was gemeentesecretaris tussen 1902 tot aan zijn overlijden in 1933. Hij volgde zijn vader in dit ambt op, die in 1902 overleed. De familie Mulders was nauw betrokken bij het gemeentebestuur. Ook zijn grootvader was er werkzaam als gemeenteontvanger en zijn oom (Lambertus Damoiseaux) als wethouder. Naast secretaris was hij ook café-eigenaar, tegenover de kerk in Amby aan de Ambyerstraat Noord 4.
Den Zeer Eerw. Heer Joannes (Johannes Hubertus) Hennus, pastoor van Nieuwstadt
(1843 Amby – 1927 Maastricht)
Hij is de broer van burgemeester Hennus. In 1866 wordt hij in Roermond tot priester gewijd. Hierna wordt hij eerst kapelaan in Amby om uiteindelijk pastoor van Limmel en sinds 1897 Nieuwstadt te worden. Hij blijft een warm hart houden voor Amby zoals blijkt uit zijn gulle gift voor de bouw van de meisjesschool, die bestond uit het schenken van (een deel) van de bouwgrond.
Mevrouw Prosper Stevens, geboren Anna (Marie Anna Judith) Daems
(1847 Maastricht – 1910 Amby)
Opgegroeid in een ‘voornaam’ gezin. Haar vader was advocaat en kantonrechter te Maastricht. In 1869 trouwde zij met Prosper Stevens, wapenfabrikant. Hij verdiende veel aan de Duits-Franse oorlog in 1870-1871. Nadien nam de vraag naar wapens af en in 1880 sloot de fabriek. Rond die tijd verhuisden zij naar huize Severen waar ze vooral hun stempel drukten op het park, dat in hun opdracht werd heringericht volgens de laatste mode, de Engelse landschapsstijl. Ze waren echte weldoeners. Hij schonk bijvoorbeeld een wagon steenkool aan de armen van Amby en ze schonken veel geld aan de kerk o.a. voor interieurstukken. Hij werd voor zijn goede daden geridderd in de orde van de H. Gregorius. In 1902 kwam hij te overlijden. Zij zette de goede daden van haar echtgenoot voort en droeg in 1905 bij aan de bouw van de meisjesschool van Amby. Ze hadden geen kinderen, maar wel inwonende neven en een nichtje, waaronder de eerder genoemde Fernand Stevens.
Den WelEdelen Zeer Gel. Heer Dr. Petrus (Petrus Josephus Hubertus) Cuijpers
(1827 Roermond – 1921 Roermond)
Pierre Cuypers was een zeer bekende architect, die ondanks zijn katholieke achtergrond grote opdrachten binnensleepte zoals het Rijksmuseum en Centraal Station te Amsterdam. Hij staat bekend als dé architect van de neogotiek. De gotiek was een middeleeuwse bouwstijl die eind 19e eeuw een heropleving kreeg. Daarom was hij vooral een ‘kerkenbouwer’. Maar liefst 100 kerkgebouwen tekende hij uit, waarvan er ongeveer 70 daadwerkelijk werden gebouwd. Daarnaast was hij door zijn ongelooflijke kennis van de gotiek een veelgevraagde restauratiearchitect. In feite was hij zijn tijd, samen met enkele andere vakgenoten, ver vooruit en stond hij aan de wieg van het restaureren van gebouwen. Tot op hoge leeftijd bleef hij actief binnen zijn bureau. Bij de bouw van de meisjesschool in 1905 was hij al 82 jaar!
Den Heer Willem (Willem Laurens Ferdinand) Sprenger
(1875 Maastricht -1944 Maastricht)
In 1905 was Willem in de leer bij Pierre Cuypers. Onder zijn supervisie was hij uitvoerend architect van de meisjesschool. Later werd hij leraar aan de tekenschool te Maastricht en ontwierp veel villa’s en kerken. Zoals de kerk van het Witte Vrouwenveld en van Berg en Terblijt. Hij werd vooral bekend vanwege zijn restauratiewerk van de oude stadsmuur van Maastricht zoals de Pater Vinktoren.
Den Heer Leo (Franciscus Leonardus) Soons, den bouwmeester
(1856 Schimmert – 1932 Amby)
Hij werd geboren in Schimmert in een ondernemersfamilie. Zijn grootvader startte Soons Interieurbouw in Schimmert dat nog steeds bestaat. In 1885 trouwde hij te Amby met Maria Elisabeth Hubertina Petri. In 1895 koopt hij het pand op de hoek Hagenstraat / Ambyerstraat-Noord en hier start hij zijn aannemersbedrijf en ‘schrijnwerkerij’. Later zal hij zich toeleggen op rolluiken, jaloezieën en zonwering. Het familiebedrijf bestaat nog steeds en is thans gevestigd in het Withuisveld.
De Eerw. Overste der Zusters, "Filles de la Sagesse" (Marie Magdeleine Benoit)
(1864 Ségur, Frankrijk – 1945 St. Laurent, Frankrijk) In 1884 ingetreden bij de zusters “Filles de la Sagesse” (dochters van wijsheid). Zij werd samen met vele andere kloosterlingen verdreven vanuit Frankrijk. Naar Amby gevlucht in mei 1903 waar ze woonachtig was op de Hagenhof, samen met twee medezusters. Hier begon zij de eerste Ambyse kleuter- en meisjesschool. Dit werd vanuit de overheid angstvallig in de gaten gehouden. Men betwistte de didactische vaardigheden van de nonnen, maar met name het katholieke karakter vond men in Den Haag erg bedreigend. In 1906, toen de nieuwe school klaar was, vertrok deze kloosterorde weer uit Amby en werd opgevolgd door een nieuwe kloosterorde.
Den Eerw. Heer Eugène (Willem Hubert Eugène) Bemelmans, Kapelaan dezer parochie
(1867 Maastricht – 1948 Boekel) Hij was kapelaan in Amby tussen 1900 en 1909. In die periode woonde hij samen met zijn zus en nichtje, als zijn huishoudsters, op de kapelanie. Deze stond waar nu het pleintje ‘de Witte Boerderij’ is.
Hoe nu verder?
Het Cuypershuis in Roermond en Historisch Centrum Limburg (HCL) te Maastricht tonen grote interesse en zijn verheugd en verrast over het bovenwater komen van dit archiefstuk. Er wordt zelfs gesproken over museale waarde. De belangstelling en waardering is zeker aanwezig, maar waar en bij wie is die groot genoeg om de archiefstukken te koesteren? De tijd zal leren bij wie dit bijzondere archiefstuk uiteindelijk de zorg en waardering zal vinden die het verdient - hopelijk in een museale context, waar het voor een breed publiek toegankelijk blijft.
Trivia
- in het artikel De eerste meisjesschool van Amby lees je meer over de voorloper van de meisjesschool aan de Longinastraat.
- Meer informatie over de totstandkoming van het klooster en de meisjesschool vind je hier: De oude Meisjesschool van bouwmeester Cuypers
- Kijk op Amiemedia voor het krantenartikel dat Dagblad de Limburger schreef naar aanleiding van dit artikel op 12 juni 2025
| Bronnen, noten en/of referenties
Tekst:
Afbeeldingen:
[1] Sr Anne des Anges f.d.l.S. sup re = zuster Anne des Anges filles de la Sagesse supérieure (moederoverste) |
