Grensstenen....kom niet over de grens!
Soms komt er iets onverwachts op je pad. Letterlijk. En in dit geval kun je er ook nog lelijk je teen aan stoten. In het trottoir ter hoogte van de Ambyerstraat Zuid 135 ligt een bijzondere steen, een echte steen des Aanstoots, iets verhoogd ten opzichte van de tegels eromheen. Een steen met de letters GA. Dit is een grenssteen, zodat duidelijk was waar de grens lag tussen twee percelen en ter voorkoming dat je als 'buurman' niet over de grens ging. Maar wat is dit voor steen en waar diende deze voor?
Wat zijn grensstenen?
Helemaal zeker zijn we (nog) niet, maar waarschijnlijk betreft het hier een grenssteen oftewel een reinsteen zoals deze stenen officieel heten. Landeigenaren die grond bezaten waar geen duidelijke grens te herkennen was (bijvoorbeeld tussen twee akkers) plaatsten deze stenen om te voorkomen dat de buurman stiekem een stukje land afpikte. Gemeenten plaatsten deze stenen ook wel als markering van de gemeentegrens. Tegenwoordig kun je het kadaster of een landmeter vragen een grens uit te zetten, maar vóór het bestaan van een kadastraal systeem (voor ca. 1840) werden de exacte kavelgrenzen nergens vastgelegd. Als je dan onenigheid had met de buurman over de ligging van de grens was het fijn om te kunnen refereren naar een grenssteen. Duidelijker kon niet, waar de steen lag was de grens. Toch?
Een hoogoplopende discussie...
Een grenssteen is in principe een duidelijke grenspunt. Maar, er werd veel mee gefoeteld. Er zijn talloze verhalen bekend over mensen die in de nacht de grenspaal uitgroeven en een meter opschoven. Zo ook in Amby. In 1853 werd de pachter van de Tiendschuur, Andries Damoiseaux, beschuldigd dat hij de grenspaal had verplaatst die zijn landerijen begrensden. De aanklager was de boer van Hoeve Severen, Lambertus Damoiseaux. Ondanks de gelijknamige achternaam waren ze geen directe familie van elkaar. Lambertus beweerde dat Andries een stuk van zijn landerijen had ingepikt door de paal te verzetten. Blijkbaar kwamen de heren er niet uit. Lambertus liet het er niet bij zitten en het college van burgemeester en wethouders werd ingeschakeld. Dat was een koud kunstje voor Lambertus want hij was zelf wethouder van de gemeente Amby. Belangenverstrengeling was in de 19e eeuw een bekend fenomeen... Hoewel het Kadaster de enige instelling is die grenzen opnieuw kan uitzetten, nam het college van B&W een besluit. Zoals was te verwachten viel dit besluit in het voordeel uit van wethouder Lambertus Damoiseaux. Misschien was het ook wel een overduidelijke zaak, misschien was het vriendjespolitiek, dat weten we helaas niet. In ieder geval moest Andries de grenspaal terugzetten. Daar kwam bovenop dat hij een stuk omgeploegde Molenweg moest teruggeven én hij kreeg op belerende toon te horen dat hij zijn ‘opvaart’ moest schoon houden. Het lijkt erop dat Andries zich hieraan gehouden heeft, we lezen er verder niets meer over terug.
Een gemeentesteen?
Even terug naar de steen met de letters GA. Deze steen oogt niet zo heel oud, waarschijnlijk is hij uit het midden van de twintigste eeuw. GA kan betrekking hebben op de grondeigenaar maar dat lijkt onwaarschijnlijk omdat de aangrenzende grond nooit in eigendom is geweest van iemand met deze initialen. Waarschijnlijk staat GA voor Gemeente Amby. Gemeenten plaatsten vaker stenen om gemeente-eigendommen mee te markeren. Meestal echter op de grens met een andere gemeente. De gemeente heeft deze steen wellicht geplaatst om de grens aan te geven tussen de straat en privégrond. Zo werd voorkomen dat er stiekem op de straat werd gebouwd, op een punt waar de straat toch al tamelijk smal was. Nogmaals, helemaal zeker weten we het niet, we horen graag andere suggesties!
Nog een steen...
Begin 2025 kregen we een reactie van de familie Darding uit Amby die óók zo'n steen in hun tuin hebben liggen. Zij konden bevestigen dat de letters inderdaad staan voor gemeente Amby. Deze grenssteen bevindt zich op de grens van het perceel van de familie Darding op de Ambiorixweg en het openbaar gebied (gemeente-eigendom). De steen gaf het grenspunt aan tussen de onteigenende grond van destijds kolenboer Knubben en de grond van de gemeente Amby (GA) aldus de familie Darding. Bedankt voor het opsturen van de foto's en het meehelpen om de 'puzzel' op te lossen!
Maar wat blijkt, er zijn nog meer stenen met GA, Gemeente Amby, binnen de voormalige gemeentegrenzen te vinden. Chris van den Ende trof deze steen aan bij het pand Ambyerstraat Zuid 10.
Stenen met P.G.?
Ook de heer Van den Ende attendeerde ons op enkele grensstenen, en wel bij slagerij Heuts op de hoek Ambyerstraat-Zuid en Bergerstraat, ooit gemeente Amby. Deze stenen zijn niet gemaakt van beton maar van Belgische hardsteen. Dat geeft al aan dat ze een stuk ouder zijn dan hun 'broertje' van de Gemeente Amby. Ze Zijn dus van vóór de tijd dat er beton gebruikt werd voor paaltjes. Begin 20e eeuw kwam beton op als bouwmateriaal. Een speurtocht in oude archieven bracht verheldering. Uit het archief van het kadaster blijkt dat rond 1840 tot 1850 was het perceel in eigendom van Pierre Goessens (geboren 1767 Heugem, overleden 1850 Amby). Het lijkt erop dat hij die stenen met zijn initialen plaatste als markering van zijn grond. Rond 1840 was hij al eigenaar maar we weten (nog) niet wanneer precies hij eigenaar werd van het perceel. Vanaf ongeveer 1815 woonde hij met zijn vrouw Maria Elisabeth Scheepers in Amby. Mogelijk dat hij sinds die tijd ook de eigenaar was. In ieder geval 'ergens' tussen 1815-1840 kocht hij de grond. In 1850 overleed hij en kwam de grond in handen van zijn dochter Catharina Goessens getrouwd met Jan Wintjens. Als zij de stenen geplaatst zouden hebben hadden ze hun eigen initialen gebruikt uiteraard. We houden nog een slag om de arm, maar als dit klopt dan dateren de stenen uit de tijd dat Pierre eigenaar was, uit de eerste helft van de 19e eeuw. Dat betekent dat ze ongeveer 200 jaar oud zijn en nog steeds als grensmarkering dienen!
Aan de overzijde van de straat, bij het pand Ambyerstraat Zuid 1, zit een zelfde soort steen in de grond. Ook weer met P.G. Zou deze grond ooit van Pierre Goessens zijn geweest? Of staat P G toch voor iets anders? Historisch kadastraal onderzoek heeft helaas aangetoond dat deze grond nooit in handen was van Pierre Goessens. Sterker nog, de grenspunt die deze steen markeert is relatief jong en in de jaren 1920 gecreëert ten behoeve van de bouw van de bakkerswoning Ambyerstraat Zuid 1. De toenmalige eigenaar heette Ubachs. Zou de steen herplaatst zijn? Dat men een grenssteen nodig had en deze toevallig voor handen had? Wie weet hebben ze hem opgeraapt in de berm aan de overkant in de buurt van de andere stenen met P G? Bijvoorbeeld doordat deze met ploegen was verplaatst, verbreding van de weg, etc. Of...zou P G niet op Pierre Goessens betrekking hebben maar op 'perceelsgrens'? Het kan... maar vroeger sprak men eerder van een erfgrens dan van perceelsgrens. Maar het lijkt een serieuze optie. Wie weet zijn er nog meer opties te bedenken waar de letters betrekking op hebben. Als iemand een idee heeft, horen we het graag!
SVMHS?
Tot slot nog een mooie steen die werd aangetroffen aan het Perzikpad op het stuk grenzend aan de bloesemweide tussen de Longinastraat en Wagenlaan. Hier ligt een steen met de letters SVM HS. Deze letters verwijzen echter niet naar een grondeigenaar, maar naar Stroom Verkoop Maatschappij Hoog Spanning. Blijkbaar lag hier ooit een hoogspanningskabel. Opletten geblazen met graven!
Heel erg bedankt voor het meedenken en aanleveren van deze foto's!
| Bronnen, noten en/of referenties
Tekst en foto's
|