Bokkenrijders

Bokkenrijders in Amby

In de 18e eeuw werd het Limburgse land geteisterd door een roversbende die, later, bekend stond als de bokkenrijders. Volgens de legende vlogen ze op bokken, die synoniem staan voor de duivel, door de lucht. Dit moest ook wel, want anders konden ze zich nooit zo snel verplaatsen van de ene overval naar de volgende. Er bestaat veel fictie rondom de bokkenrijders, tegenwoordig worden ze vaak als helden gezien die het opnamen voor de armen als een soort Robin Hood. Limburg, en ook Amby, was in die tijd immers erg arm. De realiteit is waarschijnlijk een stuk minder romantisch. De roversbenden werden steeds gewelddadiger bij hun overvallen en of de buit eerlijk verdeeld werd onder de armen was maar de vraag… De bokkerijders waren met name actief waren in de regio Kerkrade, Schinnen en de Belgische Kempen. In Amby werden, zover bekend, geen grote roofovervallen gepleegd. Toch waren hier wel twee bokkenrijders woonachtig. Konijnen Dirk en Andries Smeets.

‘Konijnen Dirk’

Op het ‘adelijk huys den Raeff’ (zie Ravenhof) woonde in 1775 Hendrick Ruijters. Hendrick was beter bekend onder zijn bijnaam ‘Konijnen Dirk’. Hij was knecht op de pachtboerderij van boer Hennus die rondom het kasteel den Raeff was gelegen. We weten niet heel veel over ‘Konijnen Dirk’ behalve dat hij in Heerlen geboren was in 1744. Hij had 4 broers en was dus rond de 30 toen hij in Amby op de Ravenhof ging werken als knecht.

De Ravenhof / Huijs den Raeff rond 1840. Op de boerderij woonde Konijnen Dirck ten tijden van zijn arrestatie

In het gevang

Op 29 augustus 1775 werd Konijnen Dirk gearresteerd en overgebracht naar het gevang in Valkenburg. In Valkenburg werd immers recht gesproken en vonden de verhoren plaats. Hier werd hij gefolterd en verhoord, de beul rekende hiervoor 8 gulden. Tot 12 oktober werd hij hier vastgehouden. Hier kreeg hij wel, zoals gebruikelijk, bezoek van de chirurgijn. Deze kwam 24 dagen lang 2x per dag langs om de wonden te verzorgen. Alles werd door de dokter in rekening gebracht, de kosten moesten de gedetineerden immers zelf betalen. Het linnen verband bijvoorbeeld kostte 2 gulden 10, een doktersbezoek 5 gulden.

Schuldig

Op 12 oktober 1775 werd Dirk schuldig gevonden. We weten helaas niet wat de aanklacht was, wel dat hij werd opgehangen aan de galg. Zoals gebruikelijk werden de bezittingen van de veroordeelde geconfisqueerd, in beslag genomen. Dirk had geen eigen bezit, hij was slechts knecht. Wel had hij nog loon te goed van boer Hennus, 37 gulden en 12 cent. Dit loon werd opgeëist door de rechtbank. Het in beslag nemen van bezit leidde vaak tot schrijnende situaties. Hele gezinnen kwamen op straat te staan omdat een huis werd onteigend nadat de vader veroordeeld was als bokkenrijder. De betreffende families werden vaak genegeerd of verstoten, mede omdat vrienden van bokkenrijders zelf ook snel aangezien werden als lid van deze roversbenden en dus ook gevaar zouden lopen gearresteerd te worden.

Vervolging in de jaren 1770

In de jaren 1770 werd hard opgetreden tegen de bokkerijders. Veel, met name, mannen werden opgepakt en gefolterd. Op de pijnbank werden de namen van medeplichtigen genoemd. Hoewel dit soort bekentenissen niet altijd even betrouwbaar zijn werd de een na de ander opgepakt. Mogelijk was Hendrick schuldig aan een misdaad, voorzag hij dat hij verraden werd en sloeg hij op de vlucht richting Maastricht. In Maastricht kon je je als voortvluchtige met een valse naam makkelijk aansluiten bij een aldaar gelegerd garnizoen. Met een beetje geluk vertrok het garnizoen op oorlogspad voordat je gevonden was. Mogelijk heeft Hendrick deze gedachte ook gehad. Wie weet was er op dat moment geen garnizoen gelegerd in Maastricht en heeft hij aangeklopt bij een afgelegen boerderij dicht bij de stad, de Ravenhof in dit geval.

Andries Smeets

Een andere bokkenrijder die in Amby woonde was Andries Smeets. Hij was geboortig van Hulsberg maar woonde twee jaren in Amby ‘in den Bonten Hond’, waar hij knecht was. in den Bonten Hond is een veldnaam achter hoeve Waterrijk. Het is niet duidelijk waar hij dan precies gewoond heeft aangezien er in de Bonten Hond geen huizen stonden. Over hem weten we na genoeg niets. Hij is nooit gearresteerd of veroordeeld maar wordt wel door meerdere gevangenen genoemd als medeplichtige. Lins Schouteten was een bokkenrijder die op de pijnbank de duimschroeven en een rechterbeenschroef kreeg aangedraaid. Hij bekende in 1773 dat Andries Smeets schuldig was aan de volgende vergrijpen:

• Overval op de boerderij van Martin Schröders in het land van Ter Heyden. Let wel, Lins Schouteten noemde meer dan 30 namen, de vraag is of deze daadwerkelijk allemaal hierbij betrokken waren.
• Overval op de brouwerij van Ritzen in Wijnandsrade waarbij Andries Smeets op de uitkijk zou hebben gestaan
• Overval op de boerderij van Walraeven in de Maasband waarbij Andries Smeets 3 schellingen als dank kreeg.
• Het stelen van een paard op de hof Ter Hoenshuijs. Het paard werd verkocht aan Joden voor 21 pataconnen (21 rijksdaalders).
• Bovendien had Andries Smeets samen met Lins Schouteten de eed afgelegd in de kapel op de St. Linnertsberg waarbij zij op handen en voeten de kapel moesten binnenkruipen en met twee vingers omhoog moest zweren God en alle heiligen af te zweren en de duivel te aanbidden. Waarna ze in naam van de duivel dronken en een stukje brood aten. Hierna kropen ze weer achterwaarts de kapel uit.
• Lins zelf bekende daarnaast nog dat hij in Amby de volgende diefstallen had gepleegd:
• Hij had uit een openstaande stal in 1771 een schaap gestolen bij ‘Joannes den Biender’. Deze had hij meegenomen naar Maastricht waar hij het verkocht aan een slager Du Bien in de Bokstraat.
• Twee eggen had hij in Amby van het land gestolen en in Meerssen ‘in de Meulen’ zou hij deze hebben verkocht

Uiteindelijk werd ook Lins zwaar bestraft. Ook hij krijgt de galg. Daarbij werd zijn lichaam vastgeketend aan de galg ter afschrikking. Familie en vrienden konden zo niet stiekem het lichaam ’s nachts van de galg halen.