Het Parochie- annex Scoutinggebouw
Velen van u zullen het gebouw kennen van Scouting Amby die hier al sinds jaar en dag in huist en daarnaast als stemlokaal voor de diverse verkiezingen. In eerste instantie kent u de ingang voor dit laatste aan de Ambyerstraat Zuid, maar door de ontoegankelijkheid voor rolstoelen is het stembureau verplaatst naar de achteringang van het pand aan de Roggehegge. Het parochie- annex scoutinggebouw kent en kende meerdere functies. Dat het gebouw ook een rijke historie kent, zal bij minder lezers bekend zijn. Met dit artikel beschrijven we de geschiedenis van het pand aan de Ambyerstraat Zuid 90.
Een eigen dorpsschool
We nemen u mee naar halverwege de 19e eeuw. De inkt van de Grondwet is nog nauwelijks opgedroogd en stelt iedereen gelijk. Het katholieke zuiden wordt steeds meer gelijkgesteld aan de protestantse provincies en landsbestuur. Dit wakkert bij het gemeentebestuur van Amby de behoefte aan voor een eigen school. Gemeenten zijn namelijk sinds de aangepaste Schoolwet van 1857 zelf aan zet om hierover te beslissen. Er wordt een ontwerp gemaaktvoor een nieuw schoolgebouw dat moet worden voorgelegd aan Waterstaat. Deze instantie beslist over bouwplannen van openbare gebouwenvan de overheid.
Rijkswaterstaat als Rijksbouwmeester
Rijkswaterstaat heeft in de 19e eeuw veel invloed op de Nederlandse bouwkunst. Want tussen 1820 en 1880 is Rijkswaterstaat ook Rijksbouwmeester. Ze ontwierpen en bouwden overheidsgebouwen en andere gebouwen met een openbare functie. Voor veel gebouwen ontwikkelden ze standaardontwerpen. Vuurtorens, stoomgemalen, gevangenissen, postkantoren en kerken werden in een neoclassicistische stijl gebouwd die nu nog bekend staat als de Waterstaatsstijl. Een groot aantal van deze gebouwen werd later gemeentelijk- of rijksmonument. Zo ook het Parochiegebouw, dat wordt aangemerkt als een voorbeeld van een pand in eclectische stijl. Wie wil lezen welke panden in Amby op de Gemeentelijke Monumentenlijst staan, vindt op Wikipedia dit overzicht: Lijst van gemeentelijke monumenten in Maastricht, Amby - Wikipedia.
Waterstaat gaat in eerste instantie niet akkoord met het ontwerp van het gebouw in Amby. Het is te klein, de woning voor de bovenmeester is eveneens te klein en er zijn geen gescheiden toiletten voor jongens en meisjes. De Gemeente Amby moet zijn huiswerk overdoen een nieuw bouwplan inleveren.
De rol van Van Wintershoven
Zo gemakkelijk komt Waterstaat hier niet vanaf. Ze hebben geen rekening gehouden met de heer Van Wintershoven, de bewoner van Hoeve Waterrijk in Amby, lid van de Provinciale Staten en van de Tweede Kamer. In de eerder genoemde wet van 1857 staat dat de gemeenten hun eigen school en onderwijs moeten bekostigen. Alleen als zij de kosten niet kunnen dragen kunnen ze subsidie krijgen van de provincie en het rijk. Van Wintershoven gaat dwars in tegen het advies van Waterstaat; enerzijds omdat hij vindt dat Waterstaat zich niet heeft te bemoeien met wat en hoe er gebouwd wordt; anderzijds omdat in Nederland de schoolstrijd in alle hevigheid is losgebarsten. Het openbare onderwijs wordt van hogerhand opgelegd en financieel ondersteunt door het Rijk en de provincie.Het Katholieke (en Protestante) onderwijs moet zelf de broek ophouden en dreigt onder te sneeuwen. Dit is een gruwel voor de heer van Wintershoven. Vurig pleit hij dat de overheid niet het recht heeft de kosten op te drijven door buitenproportionele wijzigingen te vragen in het ontwerp en bovendien is het puur “communisme” als de overheid, met belastinginkomsten, het onderwijs moet bekostigen. Het is duidelijk dat Van Wintershoven een liberaal avant la lettre is. Hij heeft geen goed woord over voor de bemoeizucht van de Nederlandse overheid. Het is niet voor niets dat hij in die jaren naast een sober schoolgebouw eveneens pleit voor aansluiting bij de oosterburen. Het eerste ontwerp was afgekeurd om gezondheidsredenen; de ‘privaten’ van de jongens en meisjes lagen te dicht bij elkaar, er zou gebrek zijn aan schone lucht en er was geen rekening gehouden met de te verwachten groei van het aantal leerlingen. De protesten van VanWintershoven waren echter tegen dovemans oren gericht. De andere leden van de provinciale staten peperden hem in dat de provincie slechts uitvoering had te geven aan de wet en dat de zin of onzin van de wet niet ter discussie stond.
Een nieuw ontwerp
De Gemeente Amby besluit de bouwplannen rigoureus te wijzigen en een gebouw te realiseren met daarin een grotere school en een woning voor de onderwijzer, plus een veldwachterswoning met een gevangeniscel in de kelder en, niet te vergeten, een raadzaal en archiefbewaarplaats. Het Gemeentebestuur van Amby krijgt hiermee voor het eerst een eigen locatie. Hiermee kreeg Amby misschien wel als eerste gemeente een heuse multifunctionele accommodatie. Het nieuwe plan, dat twee maal zo duur is als het oorspronkelijke, wordt door Waterstaat goedgekeurd. De bouw begint in 1865 en de oplevering is in maart 1867. Van Wintershoven is er niet over te spreken. De kosten zijn hoger, maar het schoolgedeelte is te klein om het groeiend aantal leerlingen ook in de toekomst te kunnen herbergen. Dezelfde fout maakte men bij de nieuwe kerk van Amby, zo memoreert hij. Die is te duur in de ‘verfraaiingen’ en te klein in oppervlakte. Uiteindelijk blijkt hij gelijk te krijgen. Rond 1900 werd de school inderdaad te klein en ook de kerk wordt in de jaren 1920 uitgebreid.
In maart 1867 tekende de landmeter buiten op een kladje de maten van het nieuwe schoolgebouw en gemeentehuis. De kruisvorm is nu nog herkenbaar in het gebouw. Dit kladje werd verwerkt in een ‘nette’ kadastrale kaart, de zogenaamde “Hulpkaart”. Boven en rechts liep toen nog een ‘’getske’’ (paadje). Dit werd verlegd toen rond 1900 de jongensschool werd gebouwd.
Het was vroeger gebruikelijk om de benodigde bakstenen ter plaatse te bakken in veldovens: de ‘brikken’. Ook hier was dit het geval. Al in 1861, ruim voor de bouw, werden ‘brikken’ gebakken op het perceel waar de school zou komen. Dat het schoolgebouw tegelijker tijd gebouwd werd met de kerk is waarschijnlijk geen toeval. Voor de kerk werden de ‘brikken’ op de Heukel gebakken. Door tegelijkertijd te bouwen kon men ‘brikken’ die op de ene bouwplaats over waren gebruiken op de andere en wie weet gold dat ook voor de bouwvakkers.
Tevens kan worden aangenomen dat de Provincie de bouw van het gecombineerde complex van school, onderwijzerswoning, veldwachterswoning en raadzaal heeft betaald. De Gemeente Amby was te armlastig om de bouwkosten voor haar rekening te nemen. Omdat enkel openbare scholen in aanmerking kwamen voor subsidie , draagt de R.K. kerk niet financieel bij aan de bouw en de exploitatie ervan. Tot circa 1920 zal de jongensschool openbaar blijven.
Nieuwe functie
Zoals met vele scholen het geval is, is dit gebouw rond 1900 te klein en wordt er besloten om een aparte jongens- en meisjesschool te bouwen. De openbare jongensschool wordt naast het school/gemeentehuis gebouwd en de meisjesschool aan de Longinastraat. Omdat de meisjesschool door de zusters gebouwd wordt, met aanpalend klooster, is dit een R.K. school.
Tot 1934 blijft het pand in gebruik als raadhuis en woning voor de veldwachter. Dan verhuist het raadhuis naar het pand aan de Ambyerstraat Noord naast de hof van Huntjens. De parochie neemt het pand over en er komt een verbouwing c.q. aanpassing van het pand. Architect Lemmens maakt een bestek met de werkzaamheden waarop kan worden ingeschreven. Hoewel er geen school meer in het pand is gevestigd. Blijft men in die tijd spreken van het Patronaatsgebouw.
Wat tussen 1934 en 1946 precies de functie was van het Parochiegebouw is niet echt bekend. Naast de administratie van de kerk zou er een bibliotheek zijn gevestigd en een tafeltennistafel voor de jeugd. Pas in 1946 nam de Scouting intrek in het pand. Op 7 maart 1946 startten Wiel Urlings, Jan Caelen, Jean Slangen en Bèr Willems de verkennersgroep St Paulus, het latere Scouting Amby. Tot op heden maakt Scouting Amby gebruik van het gebouw en hebben hele generaties hun weg gevonden naar het gebouw, om deel te nemen aan de vele activiteiten van Scouting Amby.
Na een grondige verbouwing werd er in 2002 het Parochiebureau gevestigd.
De toekomst?
In 2021 werd met subsidie van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed een rapport uitgebracht door WY. Architecten uit Eindhoven over het gebouw, haar functie en een aanbeveling voor een ingrijpende verbouwing van de Scoutingruimtes. Het zoeken naar een financier om de plannen uit te voeren, is tot nu toe nog zonder resultaat gebleven maar er wordt nog steeds gezocht.
Trivia
Klik hier voor meer informatie over de voormalige gevangeniscel in dit gebouw.
Beneden een drietal foto's, ingezonden door Erwin Beckers:
Bronnen, noten en/of referenties
|