Jochum ten Haaf, een acteursleven in een stroomversnelling
Van Amby wordt gezegd dat het een van de oudste, zo niet het oudste, dorp(en) van Nederland is. In de loop van vele jaren zijn in Amby heel wat personen geboren en getogen, die vanwege bijzondere prestaties of talent landelijke - zelfs internationale - bekendheid hebben gekregen. Op Amiepedia staan de meesten genoemd: zie bij hoofdonderwerpen in de categorie “Personen”.
Acteur Jochum ten Haaf is zo’n bekende Ambynees, die in deze rij zeker niet mag ontbreken. Op verzoek van Amiepedia schreef moeder Fieny Jochums verhaal, geverifieerd door Jochum zelf en door de redactie naar Amiepedia-indeling bewerkt: Een acteursleven in een stroomversnelling.
Start
Dat het leven nog zoveel in petto had voor Jochum ten Haaf kon hij niet eerder bevroeden toen hij als baby nog vredig in zijn wiegje lag te slapen. Hij werd geboren op 17 december 1978 in Amby, het kleine dorp van zijn jeugd dat inmiddels is uitgebouwd tot een grotere gemeenschap, maar in Jochums kinderjaren nog compact en te overzien. Het verhaal begint toen hij in 2001 afstudeerde aan de toneelacademie te Maastricht. Maar vooraleerst wordt beschreven hoe zijn hart daar naar toe werd getrokken en hoe hij uiteindelijk tot deze studie en carrière is gekomen.
Verwoed tekenaar als kind
Als kind zijnde maakte en tekende hij al met een vriendje stripverhalen en was hij gefocust op alles wat TV op dat gebied te bieden had. Toen hij de 1e Heilige Communie deed wilde hij alleen maar een tekentafel als cadeau. Hij had - en heeft - een fantasie van hier tot ginder, zo wist zijn moeder. Hij was weinig op straat te vinden, maar thuis verzon hij van alles en nog wat en maakte hij hele verhalen. Toen hij een jaar of negen/tien was maakte hij met een buurjongen filmpjes en video’s van gekke typetjes. Dikwijls gierden hun ouders het tot tranen toe uit om de rare fantasieën en ideeën die hij samen met die vriend uithaalde. Als kind deed hij met schoolvriendjes mee aan de Ambyse carnavalszittingen voor de jeugd. Ze deden dan een beroemde band na en zongen karaoke als volleerde sterren.
De eerste toneelervaringen
In Jochums puberjaren vroegen zijn vader Jan en regisseuse Riny Jalhay van de Ambyse amateur-toneelgroep hem om mee te spelen bij Toneelvereniging de Vriendenkring. Daar stemde hij direct mee in! Het werd voor Jochum de opstap naar een acteursleven dat hij prefereerde. Hij speelde o.a. mee in het stuk “Het Pleintje”. Het werden leuke jaren die hij niet had willen missen en waar hij veel van heeft opgestoken.
Na de basisschool ging Jochum naar de middelbare school Stella Maris in Meerssen, waar hij het gymnasium afmaakte. In die jaren werd hij erg getriggerd door het befaamde schoolcabaret, waar toen nog zijn leraar Frans en cabaretier Theike Dols aan het roer stond. Hij speelde met een schoolvriend de twee mannetjes uit de Muppetshow, die op het balkon zitten en kolderiek commentaar geven. Later volgden meer (komische) rollen in dit schoolcabaret. Toneelspelen en culturele uitingen beheersten een groot deel van zijn jeugd en dit was een fantastische opzet en leerschool voor later. Daar hoorden uiteraard ook vallen en opstaan bij.
Schrijven
Schrijven werd steeds meer iets wat hij naar zich toe trok, m.n. het maken van verhalen voor films en series. Van zijn beide ouders heeft hij wel iets van talent meegekregen: vader Jan speelde succesvol bij het amateurtoneel en moeder Fieny schreef veel “voor eigen huis”: liedjes voor familiefeesten, maar ook korte verhalen. Ze kwam hiermee nooit naar buiten, maar bracht later een gedichtenbundel en een boek uit. Jochum bleek een beetje het zwaarmoedige en fantasierijke leven, doordenken en fantaseren van haar te hebben overgenomen.
Beroepskeuze
Na zijn Stella Marisperiode wilde en zou Jochum naar de toneelacademie gaan! Dat stuitte echter op bezwaren van zijn vaders kant, die het met deze keuze wel moeilijk had. “Dit is toch geen echte baan, jongen. Daar verdien je niets mee!” Zijn moeder was wat soepeler en Jochum was vastbesloten! Dus werd er thuis gepraat als brugman. Uiteindelijk gaf “mams” min of meer de doorslag en kreeg Jochum het groene licht voor de toneelopleiding aan Hogeschool Zuyd. Ook bij Jochum telt dat het bloed blijkbaar altijd kruipt waar het (niet) kan gaan, want in wezen was dit echt wat hij wilde: “Liever dan op een kantoor zitten van acht tot vijf”, zo vond hij.
Opleiding
Er werd een studentenkamer gezocht in het centrum van Maastricht, want de heren van de toneelschool vonden dit voor Jochum beter om zijn artistieke vrijheden te leren beheersen, zoals zelfstandig zijn. En zo geschiedde. Met plezier woonde hij o.a. op het Emmaplein en in de Tafelstraat in Maastricht en ging hij om met gelijkgestemden. Zoals elke student moest hij natuurlijk ook ergens geld weten op te hoesten. Dat deed hij door tussen de studie door baantjes aan te nemen.
Op de toneelacademie ontwikkelde het groeiproces van denken en handelen zich spelenderwijs. Veel heeft hij geleerd van o.a. regisseurs als Cees Linnebank en René Lobo, die goede leermeesters voor hem zijn geweest. Hij had en kreeg zelf veel inbreng en kon “abstract” spelen: niet het verhaal met een begin en einde is daarbij het belangrijkste, maar de belevenissen die zich voordoen. Jochum leerde om zich niet te schamen en los te laten. Jezelf helemaal geven, zowel lichamelijk al geestelijk. Leren om totaal onafhankelijk te zijn deed hem spartelen, maar steeds kwam hij dit te boven. Hij maakte films met zijn medeacteurs, bijvoorbeeld een film over een mystieke schoenenwinkel, die gedeeltelijk werd opgenomen bij zijn ouders thuis. Hij speelde in zijn beginjaren nog een hoofdrol in de akelige thriller “Tikken”, met de Limburgse acteur Ron Paumen. Rond het jaar 2000 studeerde hij af aan de toneelschool met het predicaat “cum laude”!
Beroepsstart
Jochum werd meteen gevraagd om bij het Noord Nederlands Toneel in Groningen te gaan spelen. Onder leiding van regisseur Koos Terpstra speelde hij glansrollen in toneelstukken zoals “Oddysee”, “Hard, maar Echt”, “Othello”, “de Ridders van de Tafelronde”, “het Schaep met de Vijf Poten” en in vele andere producties. Er was veel experimenteel en abstract toneel bij. Deze periode werkte louterend voor hem. Hij was er op zijn plaats. Het was een leuke tijd die hij niet had willen missen, waar hij van genoot en waar hij veel vriendschappen aan over hield.
Vincent
Hij was niet voor al te lange duur bij dit toneelgezelschap, want het castingbureau van Hans Kemna uit Amsterdam zocht een acteur die “Vincent van Gogh” in Engeland zou kunnen spelen en het liefst ook nog iemand die een beetje op de kunstschilder leek. Jochum werd aangenomen voor de rol van de jonge Vincent in Brixton, geschreven door Nicholas Wright en geregisseerd door de befaamde regisseur Richard Eyre. Deze is naar Jochum komen kijken en zijn mond viel open van verbazing toen hij bemerkte dat Jochum zelfs sterk op Vincent van Gogh leek, zeker ook vanwege zijn rode haar. “Als hij ook nog goed kan spelen zou het helemaal het einde zijn”, moet hij uitgeroepen hebben. En dat bleek! Hij was de uitverkorene, kon nauwelijks bevatten dat hij naar West-End Londen werd gehaald en speler werd bij de Ambassador Theatre Group. Hij speelde in het Royal National Theatre, het Cottesloe en in het Winham Theatre. Hij kwam zowaar in een stroomversnelling terecht. Er werd een kamer geregeld door het castingbureau in Londen en hij maakte kennis met zijn medespelers Claire Higgins, Paul Nichols, Alice Patten en Emma Handy, met wie hij nog altijd een vriendschappelijk contact heeft.
Er werd voor die tijd nog vaak en echt Engels “old school” en realistisch toneel gespeeld. Zonder het uitgebreide verhaal uit de doeken te doen: het stuk ging over de tijd dat Vincent van Gogh in Brixton woonde en hij veel correspondeerde met zijn broer Theo. In Brixton wordt hij verliefd op zijn hospita die jaren ouder is dan hij. Soms was het voor Jochum qua spelen aanpassen omdat de stijl anders was. Veel repeteren, maar ook de goede en leuke contacten met zijn medespelers deden hem goed.
Toen de eerste daadwerkelijke uitvoering eraan kwam brak een spannende tijd aan. Hoe zou het publiek reageren? Vader en moeder Ten Haaf staken de Noordzee over om de première mee te maken. Het werd een dermate groot succes, dat de (Engelse) kranten ermee vol stonden. Adjectieven als “marvellous” en “Excellent” vlogen hem om de oren. Er werd op straat gevraagd om handtekeningen, deuren van nachtclubs gingen voor hem open; het was een vreemde maar euforische gewaarwording. Bij de roltrap van stations gleden grote posters op billboards voorbij.
(Inter-)nationale bekendheid
TV-presentatrice Bridget Maasland kwam met een hele crew in Londen op bezoek en zong met hem op een roltrap in Londen het liedje “Something Stupid”. De Nederlandse televisiewereld stond bol. Jochum besefte op dat moment hoe onrealistisch die roem wel was.
Het was in de periode 2000-2002 die als een wervelwind door zijn botten ging. Een slap handje van Madonna die vóór hem in het “Theatre” optrad. Kate Winslet kwam kijken en dronk koffie met hem. Hij sprak met Glenn Glose over “hun” vak. Nicole Kidman kwam lachend naar hem toe en duwde hem een briefje in zijn handen: “I have enjoyed, it was marvellous!” Haar schrijfsel staat nog altijd ingelijst bij hem thuis. Er volgden interviews in Story, Weekend” enz.
Er kwamen uitnodigingen om in talkshows te komen vertellen en hij vloog heen en weer om bij Barend en van Dorp, die hem meerdere keren uitnodigden om over zijn carrière te vertellen. Zelfs over voetballen sprak hij een aardig woordje mee. Hij had goedmoedige schermutselingen met Jan Mulder die vaak bij hen aanschoof. Jochum ontmoette in restaurants verschillende keren de bekende regisseur Paul Verhoeven en ze bespraken de acteurswereld en toekomstige rollen. Tussendoor was hij ook te gast bij Paul de Leeuw, die zijn gekke uitlatingen en fratsen niet kon laten en hem een namaak-gouden kalf schonk. Dit staat nog steeds te pronken in gemeenschapshuis Amyerhoof, waar hij met veel plezier in zijn studententijd heeft gewerkt. Tijdens zijn van Gogh-periode woonde hij in Londen op Portebello Road, een hippe omgeving waar van alles te beleven was maar waar vaak ook zwervers op de grond lagen.
Later bleek dat hij was genomineerd voor de “Evening Standard Theatre Award”: een prijs voor de beste nieuwkomer, waar hij echter op het nippertje naast greep.
Broadway
“Vincent van Gogh” sloeg zo goed aan dat een uitnodiging om in New York op Broadway te gaan spelen niet lang uitbleef. Hij, een jongen uit Amby, moest zich vergewissen of hem dat nu echt overkwam; het was een droom waarvoor hij zich hard in zijn arm moest knijpen. Nederlandse dagbladen maakten er melding van en de Volkskrant drukte in haar cultuurkatern met grote letters: “Jochum ten Haaf doet Kirk Douglas vergeten!” “Dat is teveel eer”, merkte hij vaak op tegen zijn ouders die hem overal volgden. “ ’ne Amiese jong krijgste neet zoe gaw gek”. Hij was al blij dat hij een radertje was in het grote geheel, maar toch… Gelauwerd en zich toch ook wel eenzaam voelend, hoe raar het ook klinkt: deze mix van gevoelens knaagde wel aan hem. Had hij het karakter van Vincent overgenomen?
In Amerika
Hij tekende in januari 2003 het werkbriefje om de optredens in New York te kunnen voortzetten. Van 20 januari tot 1 juni van dat jaar trad hij op in het Lincoln Center Theatre op Broadway in New York. Een machtige stad. “Daar waar alles gebeurt”, zegt men. “Een stad die nooit stil staat.” Ook daar kregen Jochum en zijn medespelers bij “Vincent” veel lof en ook hier luidde de tamtam over dit stuk. Als een van zijn vaste tegenspeelsters was vanuit Londen alleen Claire Higgins mee naar Broadway gekomen. Zijn nieuwe tegenspeelster werd toen Emile Blunt. Jochum miste echter zijn Engelse vrienden, Emma en Paul. Het ongedwongen Engelse leven werd geruild voor het typisch Amerikaans: een tikje (soms iets te) religieus en cultuur, gemixt met hypocrisie en weinig transparantie.
Correspondenten van Nederlandse televisie en kranten kwamen naar de première kijken. Veel lovende kritieken en nominaties volgden. Met Max Westerman, de Amerikaanse correspondent voor de Nederlandse TV, had hij een goede band opgebouwd. Na het spelen zat hij letterlijk en figuurlijk op grote hoogte tussen de wolkenkrabbers (“Ik weet echt niet meer hoeveel etages hoog”) en dacht na over hoe vreemd zijn carrière en zijn leven daar verweven was met zijn Nederlandse, nuchtere mentaliteit. Het scheen ook dat telkens na het spelen de acteurs gewoon naar huis gingen en niet in een pub ergens samen iets gingen drinken om wat stoom af te blazen. In Londen ging de hele crew gewoon na het spelen lekker bij elkaar zitten. Zijn ouders, die natuurlijk ook op de première op Broadway bij de after-party aanwezig waren, bekeken de glamour vanaf een afstand. Jochum werd helemaal in beslag genomen door de pers. Net zoals zijn collega’s Hans Kemna en zijn partner Adrian Brine. Wat heeft hij veel aan die twee te danken gehad! Hans nam hem vaak onder zijn hoede en van de lieve, intelligente Adrian heeft hij veel geleerd. Adrian was iemand met uitgesproken filosofische gedachten, die in grote theaters heeft geregisseerd. Jammer genoeg is hij een paar jaar later, in 2016, overleden. Hans Kemna volgde hem in 2024 en is bij zijn vriend bijgezet op kerkhof “Zorgvliet” in Amsterdam.
Highlights van bezoek aan New York
Het vroor dat het kraakte in New York toen Jochum tijdens een wandeling met zijn ouders in Manhattan het monument van John Lennon in Central Park bezocht. Strawberry Fields forever! Ze bekeken vanaf een boot het standbeeld van de Vrijheid: de vrijheidsgodin Libertas met de eeuwige fakkel. Dit beeld is in werkelijkheid kleiner dan op veel foto’s te zien is: “Denkelijk maken ze in Amerika alles groter dan het is”, zei Jochum daarover.
Swiebertje-effect
Nog steeds werd door verschillende producenten en theaterhuizen aan hem getrokken. Ook een beetje moe geworden van het dag in dag uit spelen en voortdurend op zijn tenen te moeten staan, besefte hij hoezeer hij versmolten was geraakt met de persoon Vincent van Gogh. Hij begon het “Swiebertjes-effect” te vrezen: zou hij in de toekomst alleen maar meer van deze rollen toebedeeld krijgen? Hij wilde graag toch zoveel méér uit zichzelf halen. Hij was toe aan vakantie en andere vormen van toneelspelen. Het opgeven van zijn rol in Londen en Amerika volgde en dit werd hem door de producers niet echt in dank afgenomen.
Nederlandse toneelrollen
Zijn “beroemdheid” in Nederland was hem zo vooruit gesneld, dat hij verschillende aanbiedingen van toneelgroepen kreeg. Dit waren kansen waar hij niet zo bang voor was, maar wel leefde bij hem soms het gevoel of hij al deze “erkenning” wel zou kunnen waarmaken. Hij kreeg een aanbod van de Belgische regisseur Ivo van Hove om bij hem in “Theatergroep Amsterdam” te komen spelen. Dit liet Jochum niet lopen. Het was een flinke uitdaging om bij dit gerenommeerd gezelschap te spelen. Onder andere Pierre Bokma, Hans Kesting en Halina Reijn namen hem onder hun hoede. Hier werd hij meteen weer in het diepe gegooid met meteen een zwaar stuk: “Rouw siert Electra”, een tragische Griekse en grimmige trilogie, welke in november 2003 werd opgevoerd. Het is een surrealistisch verhaal, abstract gespeeld en met nogal veel bloot. “Echt weer op en top Nederlands”, zo werd weergegeven in een gemêleerde recensie van Volkskrant, Telegraaf en de Limburger. Er was veel lof voor Jochum en zijn ervaren medespelers. De regisseur Ivo van Hove haalde alles uit de spelers, was gedurfd, gewaagd en energievol.
Later speelde Jochum bij toneelgezelschappen in Den Haag, Haarlem (“De Toneelschuur”) en op meer plaatsen in het land. Zijn tijd in het openlucht theater in het “Amsterdamse Bos” vond hij heerlijk. Hij speelde er o.a. “Les enfants du Paradis”, een tragikomisch-pantomimisch stuk waarin hij samen met zijn vrienden-acteurs met veel lol speelde. Heerlijke zotte situaties! Ook werkte hij mee aan een documentaire op TV over het kunstenaarsleven van Vincent van Gogh in Frankrijk en zat hij in shows en bij interviews. Rond 2005 werd hij gebombardeerd tot ambassadeur voor Vincent van Gogh, om deze in het programma “De Grootste Nederlander” te promoten.
Ook filmrollen
Vooreerst kreeg hij ook nog een hoofdrol aangeboden van regisseur Micha Alexander. Dit betrof een verhaal dat zich afspeelde in Friesland en handelde over “de Sportman van de Eeuw: de Paalzitter”. Ondanks de drie sterren kreeg deze film niet de lof die het verdiende. Jochum is Micha Alexander overigens nog altijd dankbaar dat hij hem heeft laten groeien in deze rol. Samen met Bastiaan Ragaz en Ricky Kool had hij er plezier in om deze filmprent te maken.
Er volgden in loop der tijd meer rollen in films: “Het Verlangen” met Chantal Janzen, “One nightstand”, “Vuurzee”, “Charles II“, “Bankier van Verzet”, “Stanley H.” en “Lucia de B.”. Samen met zijn vader Jan had hij een rolletje in de naargeestige film “Wild”. Daarnaast sprak hij documentaires in voor Nederlandse musea en speelde hij gastrollen zoals in de televisieserie “Jeuk”, met Thomas Acda.
Jochum kreeg vervolgens een rol in de theatermusical “Warhorse”. Dat was in de tijd van 2014-2015. Een mooi verhaal, deels musical, welk ook op film is verschenen. De musical is ongelooflijk kunstig en spectaculair, niet in het minst door de nagemaakte paardenhoofden. De recensie was fantastisch en er volgden wekenlang uitvoeringen in theaters in het gehele land.
In de hilarische, zotte carnavalsfilm “Asnacht”, opgenomen in zijn eigen geboortestad Maastricht, speelde Jochum een dronken verklede man in een stadsbus die maar moeilijk afscheid van het carnaval kan nemen. In 2023 speelde hij een rol in een komische film die zich afspeelde op Bonaire: “All Inclusive”, die het goed deed in de bioscopen.
Genoemd mag zeker ook zijn wat kleinere rol worden in de film “Dunkirk”, een oorlogstrilogie met regisseur Christopher Nolan. Vanaf 2019 draagt Jochum zijn steentje bij in het theater bij Opera-Zuid en Philharmonie Zuidnederland (“Philzuid”). Dat doet hij door het vertellen van kerstverhalen voor het hele gezin, zoals “De Sneeuwman”. Hij vindt ook dit werk heel leuk, dankbaar om te doen en hij draagt dit een warm hart toe.
Ambyse roots met Rose
Het carnaval in Amby heeft Jochum nooit laten schieten. Als het enigszins kan zakt hij vanuit zijn huidige woonplaats Amsterdam naar het zuiden en is hij in zijn geboortedorp te vinden. In zo’n periode diende zich bij Jochum een ander “project” aan, en wel op liefdesgebied. Het toeval wilde namelijk dat Jochum rond 2010 Rose Nijssen, samen met haar vader en broers, aantrof in gemeenschapshuis Amyerhoof. Rose studeerde in die tijd in Amsterdam en woonde er een straat verder dan Jochum, maar logeerde rond carnaval van dat jaar bij haar ouders in de Longinastraat. Sinds die tijd zijn Rose en Jochum een paar. Ze kregen een zestal jaren na hun kennismaking een dochtertje: Mia. Met haar bespreekt Jochum (kinder-)filmrecensies op internet. Zowel bij de familie Ten Haaf als Nijssen is men helemaal blij als Mia en ouders in Amby zijn en als beide opa’s en oma’s haar mogen opvangen als er in Amby of Maastricht carnaval gevierd wordt.
Een tussentijdse terugblik
Eigenlijk zijn de rollen die Jochum in een tijd van 20 jaar allemaal heeft gespeeld te veel om op te noemen. Een mooie carrière voor een “menneke oet Amie”. Er zijn zeker nog niet alle rollen genoemd die Jochum heeft gespeeld. Maar dit verhaal eindigt – althans voorlopig! - met de rol die hij het liefst vervult, die hem het kortst bij zijn hart ligt en waar hij ooit mee begonnen is: verhalen vertellen en schrijven. Daarnaast wil hij graag films promoten en laten uitbrengen: produceren dus. Tussentijds zijn door hem ook geschreven series uitgebracht, die op TV zijn verschenen. Het spelen van toneel heeft hij zeker niet helemaal opgegeven. Tussen vele bedrijvigheden door speelt hij nog zijn rol(letjes) mee zoals in de zeer recente, Limburgse zwart-tragische Art-film “Bijt”. Daarnaast speelt hij inmiddels ook weer een rol in een film die handelt over de vuurwerkramp in Enschede. Deze film komt nog te verschijnen. Men zal zeker nog horen en lezen van onze dorpscollega Jochum ten Haaf.
| Bronnen, noten en/of referenties
• (Onbewerkte) tekst: F. ten Haaf, Jochum • Afbeeldingen: - privéalbum familie Ten Haaf - internet (shop.nationaltheatre.org.uk; met goedkeuring van Jochum ten Haaf |