Bouwgeschiedenis van de Walburgakerk
Bouwgeschiedenis van de Walburga kerk laat zien hoe de kerk in Amby veranderd is in de loop der jaren.
Walburgakapel
Vermoedelijk iets ten zuiden van de plek van de huidige kerk heeft in de twaalfde eeuw een kapel gestaan. In 1145 is er bij de vermelding van de goederen van de proosdij van Meerssen voor het eerst sprake van een Walburgakapel te Amby. Deze kapel wordt verder vermeld in een document, namelijk in een schrijven van paus Eugenius III aan de monniken van St. Remigius van Reims, gedateerd 14 december 1145. In de loop der eeuwen heeft dit gebouw veel verbouwingen ondergaan, zoals bijvoorbeeld blijkt uit een notitie in 1685 in de huwelijksregisters:
- "1685 hebbe ick, pastor, de kercke tot Amby van binnen laeten hoegen wel twee voeten ende met steenen laeten beleggen, die men in het omgraven heeft gevonden in de selve kercke".
Op de fundamenten van deze kapel werd wellicht in de achttiende eeuw een kerkje gebouwd met een rechthoekig schip. In 1820 werd deze kerk 20 voet langer gemaakt en van een toren voorzien door aannemer Jos van de Weijer uit Meerssen. De aanneemsom bedroeg destijds 2700 gulden Luyx of 1575 gulden Ned. Aan de hand van een aquarel, waarop het grotendeels 18de eeuwse gebouwtje is afgebeeld, is bekend dat het een rechthoekig schip had met een dakruitertje op de westgevel en een smaller rechtgesloten koor. Het onderste muurwerk bestond uit breuksteen met vuursteen en Romeins afbraakmateriaal, waaruit valt af te leiden, dat vroeg middeleeuwse funderingen nog aanwezig waren.
Plan voor nieuwbouw
Vanwege het toegenomen inwonersaantal van Amby bood het kleine kerkje te weinig ruimte voor de overwegend katholieke bevolking. In het begin van de jaren 60 van de negentiende eeuw nam het kerkbestuur het besluit om een nieuwe kerk te bouwen. Architect Carl Weber uit Roermond maakte een ontwerp.
In het „Register rakende het kerkbestuur der succursale kerk te Amby anno 1820-1874" staan de volgende beslissingen van de „ Fabrijksraad" genomen in de vergadering van 6 oktober 1861:
- Ten eerst het bureau van kerkmeesters te machtigen om een behoorlijk plan met bestek door de heer Bouwmeester Weber te Roermond te laten opmaken, zich te wenden tot de bevoegde autoriteiten ter bekoming van autorisatie benevens subsidiën wijders alles verichten wat de opbouw der nieuwe kerk kan bespoedigen.
- Ten tweede: dat vanwege de kerkfabrijk in de kosten tot daarstelling en voltooiing de nieuwe kerk eene som van minstens vijf duizend gulden zal worden bezorgd"
Deze vergadering stond onder voorzitterschap van de toenmalige burgemeester Charles Cramer van Brienen. Pastoor te Amby was toen H.J. van Dijk. Tot de vermelde autoriteiten behoorde ook de gemeente Amby. De raad besloot destijds in de vergadering van 19 december 1861 de kerk behulpzaam te zijn en maakte daarbij gebruik van de volgende werkwijze: „brikken”. Er werd besloten om een gemeentelijke „brikkenbakkerij" te maken op de Koeheukel. De kerk moest hiervan gelden renteloos aan de gemeente geven. Deze lening werd door de burger gemeente (inwoners) afgelost uit de opbrengst van de verkoop van de „brikken” terwijl aan de „kerkfabrijk" de stenen die nodig waren voor de bouw van de nieuwe kerk gratis werden afgestaan. Ook de bevolking werd toen ingeschakeld om bij de bouw te helpen. Dit blijkt uit het volgende fragment:
- „Dat alle vrachten met uitzondering van mergel of zandblokken door de ingezetenen zullen worden gedaan, doch niet verder dan het spoorwegstation Wijk en alleenlijk gedurende de maande December, Januari en Februari benevens vanaf half Mei tot half Juni".
Voor de financiering rekende het kerkbestuur op schenkingen van enkele welgestelde families in de parochie. Medewerking in deze verleenden o.a. de families Schoenmaeckers en Van Slijpe. Auguste Gauthier schonk een perceel bouwland ten behoeve van de bouw van de nieuwe kerk. Deze schenkingen gingen meestal gepaard met de voorwaarde dat er een familiebank in de kerk geplaatst mocht worden of dat men toestemming kreeg voor het maken van een grafkelder. In 1864 werd de bouw van een nieuwe kerk aanbesteed voor f.19.300,= , het bedrag waarop aannemer J. Lemmens uit Beek had ingeschreven. De annalen van de parochie vermelden, dat de parochianen in 1864 voor de bouw der kerk edelmoedig per intekening hadden bijgedragen. Het Rijk kwam met ƒ. 3000.- en de Provincie met ƒ. 1000.- te hulp en de Gemeente liet voor haar rekening de benodigde stenen bakken. De totale kosten van de kerk beliepen ƒ 21.000. Dat was nog een stuk hoger dan de geraamde ƒ 15.000. Het huidige kerkgebouw kent drie bouwfasen en een restauratie in de periode 1850-2000: a) Carl Weber bouwde de huidige kerk in 1864-1867. b) Gaspar Franssen vergrootte deze kerk in 1927 met het huidige transept en koor. c) W. Sandhövel vergrootte de kerk in 1956-1957 door de zijbeuken toe te voegen. d) Restauratie van de toren en het interieur van de kerk 1995. De eerste steen werd gelegd door deken G. Goffin van Meerssen op 28 maart 1865. De bouw vond plaats naast het oude kerkje, dat moest worden afgebroken. Bij deze afbraak en bij de aanleg van het kerkhof in 1868 kwamen dakpannen en stenen met beschilderde fragmenten uit de Romeinse periode te voorschijn. Op 16 oktober 1866 werd de kerk door missiebisschop P.M. Vrancken geconsacreerd. In het hoofdaltaar werd een loden reliekenkistje ingemetseld, afkomstig uit het altaar van het oude kerkje. De relieken van de H. Walburga waren een geschenk van paus Alexander VI en de Luikse bisschop Johannes van Horn bij de consecratie van de oude kapel in 1498, zoals op het deksel gegraveerd staat. Het kistje werd opnieuw van lakzegels voorzien en tevens van het wapen van bisschop Vrancken en zijn devies: Illuminatio Mea Deus (God is mijn Licht).Door schenkingen van welgestelde parochianen werd het interieur verfraaid. De familie Goessens schonk de communiebank en het Onze-Lieve-Vrouwe-altaar. De preekstoel met om de kuip een afbeelding van de Bergrede werd geschonken door de douairiere Alex. Schoenmaeckers. De Maastrichtse ondernemer Petrus Regout schonk een grote geelkoperen kroonluchter. Tot de verbouwing in 1927 werd de kerk op onderdelen gewijzigd en verfraaid. In 1866 werd in de toren een uurwerk aangebracht. De firma Ramakers uit Geleen vervaardigde nieuwe biechtstoelen, die in 1894 geplaatst werden.
De nieuwe kerk in 1866
De eerste steenlegging voor de bouw van de nieuwe kerk vond in mei 1864 plaats. De oorspronkelijke kerk, zoals deze werd gebouwd van 1864 tot 1867 was slechts zo groot tot daar waar nu de kruis vorm begint. In 1864 bedroeg het inwoneraantal van Amby 782, waarvan 25 Nederlands hervormden, 1 Waalshervormde en 756 katholieken. De kerk had toen 436 zitplaatsen. Over de totale bouw werd ongeveer drie jaar gedaan. In 1866 werd de nieuwe kerk voltooid.
De vergroting van de kerk in 1927
De groei van de parochie bracht het kerkbestuur onder leiding van pastoor J.A. Kerckhoffs tot het besluit om de ruimte in de kerk te vergroten in 1927. De uitbreiding bestond in het bouwen van een transept (dwarsbeuk), een sacristie en een nieuw priesterkoor. De gebroeders Franssen, architecten uit Roermond, maakten het ontwerp en aannemer J. Geraets uit Blerick voerde het werk uit voor een bedrag van f. 78.000,= , inclusief alle materialen en aanpassingen in het gebouw. Bij gelegenheid van deze verbouwing is een gedenksteen met vermelding van het jaartal 1927 ingemetseld in het transept. Deze flinke verbouwing werd bij aanbesteding gegund aan de laagste inschrijver namelijk dhr. Geraets uit Blerick dit voor de prijs van f. 41.746,= waarbij 't Kerkbestuur de benodigde stenen moest leveren. De bouwsom werd uiteindelijk rond ƒ. 59.000,=. Het aanleggen van elektriciteit, centrale verwarming, kerkbanken, gebrandschilderde ramen,een nieuw hoofdaltaar, enz. beliep nog eens ƒ. 18.500,=. Alles samen een bedrag van ƒ. 78.000,=.
Eerste steenlegging
AMBY - EERSTE STEENLEGGING (Limburger Koerier 22 juli 1927).
Zondag a.s. zal onze parochie kunnen getuige zijn van eene zeldzame plechtigheid n.l. de eerste steenlegging van het nieuwe gedeelte der kerk. Om half 3 zullen schoolkinderen, Jonge Boeren te paard, harmonie en alle andere vereenigingen bij de school zich opstellen, en in optocht naar de pastorie trekken, waar de steen, gedragen door acht meisjes, zal afgehaald worden. De stoet zal door het dorp trekken en dan den steen naar de kerk brengen. Hier zullen door den Hoogeerw. Heer Deken van Meerssen en onze Eerw. Geestelijkheid de ceremonies der steenlegging verricht worden. Harmonie en zangvereeniging zullen deze plechtigheid opluisteren. Dan zal aan alle aanwezigen de gelegenheid gegeven worden, om dezen steen door kloppen zoo vast te leggen, dat hij nooit meer te bewegen is. Het is te hopen, dat van deze gelegenheid een druk gebruik gemaakt word! Voor de kerk verzamelen zich daarna de verschillende vereenigingen en trekken in optocht naar de feestweide, waar ten bate der nieuwe kerk een fancyfair zal gehouden worden. Harmonie en zangvereeniging met een prachtig orgel zorgen voor het muzikale gedeelte. De jeugd kan profiteren van de genoegens der draaimolen. De Werkliedenvereeniging geeft door loten pracht kansen tot het winnen van allerlei kunstvoorwerpen. Peperkoeks Jaap is ook present en zorgt voor een hartig brokje. De Burgerwacht geeft gelegenheid tot het toonen van zijn schietkunst. Krachtpatsers kunnen hun kracht ten toon spreiden, op het hoofd van Jut. Ook Tante Bet met haar porseleinen winkel maakte acte de presence. Liefhebbers van kegelen kunnen volop genieten. Dames en heren amateurs van ring steeken per dogcar zullen trachten elkaar den prijs afhandig te maken. En zijn de kelen droog en de magen leeg van al het genotene, dan geeft het buffet gelegenheid alles weer in orde te brengen.
Nieuwe Klokken in de kerk van Amby en oude herinneringen
Op Woensdag 8 december 1948 de feestdag van Maria's Onbevlekte Ontvangenis werden in de kerk van de H. Walburga te Amby, de drie nieuwe klokken plechtig gewijd door de Z.E. Heer H. Steegmans deken van Meerssen en gevolmachtigde van de Bisschop van Roermond. Naar alle waarschijnlijkheid zullen deze klokken: Walburgis, Joseph en Maria, met een gezamenlijk gewicht van bijna 2000 kg. nog voor Zondag in de toren geplaatst worden. Slechts één klok zal voorlopig in gebruik worden genomen. Maar op Kerstavond zullen zij samen over Amby het Heilig Feest inluiden.
Een stukje klokkengeschiedenis
26 maart 1905 was voor Amby een heugelijke dag. Foto's uit die tijd laten zien, dat vele inwoners en vrijwel de gehele jeugd uitgelopen is om getuige te zijn van de plaatsing van twee nieuwe klokken in de toren van de parochiekerk van de H. Walburga. Op deze foto staan van links naar rechts o.a. N.Nijsten, L.van Aubel, Pastoor Bauduin, L.Smeets, J.Nijsten, A.van Aubel, P.Caelen, L.Franssen, J.Smeets, Mej.M.Gijselaers (later e/v Wintjens), M.v.d. Hurk-Dreesens, J.Seyben, J.Wintjens. Sinds 1761 had Amby slechts één klok, welke de brandklok werd genoemd. Het spreekt vanzelf dat de twee nieuwe klokken, waarvoor de parochianen jaren gespaard hadden een aanwinst betekenden voor het parochiële leven van Amby. Pastoor Riga, tot 1904 geestelijk leider van de parochie, was de initiatiefnemer voor de uitbreiding met twee klokken, bijgestaan door kapelaan E. Bemelmans. De opvolger van pastoor Riga, M. Bauduin zette de actie voort en op 26 maart 1905 werden de nieuwe klokken in de toren geplaatst. Sinds die tijd heeft dit drietal trouw zijn plicht gedaan bij alle blijde en droevige gebeurtenissen in de parochie.
Klokkenroof
Totdat in januari 1943 het brute bevel van de Duitse bezetting kwam, dat alle klokken moesten worden afgegeven t. b. v. de oorlogsindustrie. Aannemer P.J. Meulenberg trok met zijn medewerkers in opdracht van de Duitse bezetter het gehele land door. Er werden tussen september 1942 en oktober 1943 duizenden kerkklokken verwijderd. Ook de klokken van Amby bleven niet gespaard, want in de namiddag van 11 maart 1943 werden door de handlanger van de Duitse bezetting, de "Klokkenpeter” genaamd, alle klokken uit de toren weggehaald, dit tot grote ergernis van de inwoners van Amby. Onder de ogen van de arbeiders van "Klokkenpeter" en van enkele N. S. B.-ers, die de werkzaamheden met leedvermaak aanschouwden, had dorpsgenoot Pierre van Aubel vanuit een zolderraam een serie foto's van de nooit meer terugkerende klokken gemaakt.
Op bijgaande foto kan men duidelijk zien hoe de grootste klok met een gewicht van 1450 kg uit het torengat naar beneden wordt geworpen. Nooit zullen de parochianen van Amby de late namiddag van 10 maart 1943 vergeten toen de koster A. Lardinois, tegen alle voorgeschreven bepalingen in, zijn geliefde klokken één vol uur liet beieren, in alle toonaarden als een droevig afscheidslied en dit op de dag van de roof onder de H. Mis herhaalde. Na de bevrijding werd het gemis van de klokken elke dag meer gevoeld en spoedig deed zich een gelegenheid voor om een flink bedrag aan een klokkenfonds aan te bieden. Dit was bij gelegenheid van het 40-jarig priesterfeest van de pastoor Dr. Fr. Roebroek op 31 maart 1946. Materiaalschaarste was de belangrijkste reden dat pas begin september 1948 de order bij de firma Eijsbouts - Lips N.V. te Asten geplaatst kon worden. De leveringstijd van kerstmis 1948 kwam even in het gedrang toen de dagbladen op 16 november 1948 het bericht publiceerden dat een Astense klokkengieter er vandoor was gegaan met het fabrieksgeheim. Gelukkig had dit voor de klokken van Amby geen nadelige gevolgen, aangezien directeur Eijsbouts sedert het verdwijnen van zijn gezel de klankcontrole zelf verrichtte. Het strekt Eijsbouts tot eer dat bij de verplichte keuring door Prof. Dr. Smeyers van de Rijkscommissie van advies voor oude en nieuwe luid- en slagklokken de 3 nieuwe klokken allen het predicaat zéér goed dragen. De klokken dragen de namen Walburgis, Joseph en Maria en wegen respectievelijk 815, 580 en 410 kg.
Uitbreiding na de oorlog
Door de snelle uitbreiding van de bevolking van Amby naar 625 gezinnen en ongeveer 2900 inwoners in het midden van de jaren 50 van de vorige eeuw bleek echter dat de kerk alweer te klein werd. Het ontwerp van de uitbreiding van twee zijbeuken was van de hand van de architecten W. J. Sandhövel en C.A. van Strien. Het aantal zitplaatsen werd zo van 436 naar 872 verhoogd. Het initiatief voor deze ingrijpende verbouwing werd genomen door pastoor Mertens. Deze pastoor werd echter voor de verbouwing benoemd tot deken van het nieuwe dekenaat Schaesberg, zodat de feitelijke verbouwing plaatsvond onder zijn opvolger pastoor Lanckohr. Het werk werd uitgevoerd door de Maastrichtse aannemer P.H. Schols. Voorbereidende werkzaamheden waaronder het verplaatsen van een aantal graven hadden reeds plaatsgevonden. In de plannen werd ook het vernieuwen van de biecht-stoelen opgenomen. Het bestaande kerkmeubilair werd aangepast en verplaatst in de zijbeuken; in het middenschip kwamen nieuwe banken gemaakt door firma Erven H. Soons. Een glazenier ontving de opdracht voor het vervaardigen van fraaie glas-in-loodramen. Het interieur van de kerk kreeg een nieuwe en lichte verfkleur. De totale kosten van deze uitbreiding en inrichting bedroegen ongeveer ƒ. 225.000,= Op Pinkstermiddag 9 juni 1957 vertrok ‟s middags een feestelijke stoet vanaf het gemeenschapshuis, vergezeld van harmonie St.Walburgis met een gedenksteen naar de kerk. Hier werd een plechtig lof gecelebreerd. Na een feestelijke toespraak van pastoor Lanckohr plaatste zijn voorganger H. Mertens de gedenksteen samen met een perkamenten oorkonde. In augustus 1957 was de verlichting van het torenuurwerk gereed en daarmee kreeg het kerkgebouw na deze verbouwing de huidige vorm en uitstraling. Amby telde in dat gedenkwaardige jaar 1957, 2890 zielen, waarvan 2828 Rooms Katholiek. Vanaf 1975 werd het interieur van de kerk regelmatig verfraaid door o.a. het plaatsen van een nieuw pijporgel, het opknappen van beelden en preekstoel en het aanbrengen van nieuwe gebrandschilderde ramen. In 1995 werd een grondige restauratie van de toren en de kerk voltooid. Als sluitstuk van de restauratie werd in de bol van de torenhaan een koker met alle Nederlandse munten uit dat jaar en een document in de vorm van een protocol aangebracht.
Beschrijving van de kerk
De kerk is een neogotische, driebeukige kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een toren van twee geledingen met frontalen en naaldspits. De Walburgakerk ligt langs de doorgaande weg in Amby. Aan de linkerzijde en aan de koorzijde bevindt zich een ommuurd kerkhof. Rond de kerk en gedeeltelijk in een ondergrondse grafkelder bevinden zich een 20-tal grafzerken uit de 16e tot 19e eeuw. In de kerk hangt in het middenschip een zeventien-de-eeuwse zestienarmige koperen lichtkroon. Het is een kaarsenkroon; ca 130 cm.; gegoten geelkoper. De kroon is 16 armig en heeft twee etages. Inscriptie op de bol: „Geschenk aan de nieuwe kerk te Amby door den Hr. Petrus Regout oct. 1866”. Deze kroon is afkomstig uit de Grote of St. Bavokerk te Haarlem en is later voorzien van elektrische kaarslampjes waarbij de elektrische leidingen haast niet zichtbaar zijn. Op het kerkhof bevinden zich enkele oude grafstenen, waarvan één met fractuurschrift, welke waarschijnlijk dateert uit de zestiende eeuw. Verder zijn er twee grafstenen met rocaille versiering uit de achttiende eeuw.
De katholieken van Amby hebben in anderhalve eeuw de kerk gebouwd, tweemaal een vergroting van deze kerk gerealiseerd en tenslotte een verfraaiing. Dit betekent dat de inwoners van Amby een continue betrokkenheid hebben met het kerkgebouw. Het neogotische interieur is bij de restauratie in 1995 in verschillende heldere tinten geschilderd. Het plafond met ribgewelven is bruinrood. Door de heldere ramen in schip en zijbeuken valt er veel licht binnen.
Externe links
Bronnen, noten en/of referenties
|