Kerstzingen op straat
Het vieren van Kerstmis gaat op veel plaatsen met de nodige tradities gepaard. Behalve het optuigen van een kerstboom is het zingen van kerstliedjes tijdens vieringen, zowel binnen als buiten. In Engeland trekken kinderen, maar ook ervaren koren, van deur tot deur om liedjes te zingen en geld in te zamelen voor het goede doel. In aanloop naar Kerstmis gebeurt dit veelal ook bij grote winkelcentra of in winkelstraten, welk fenomeen ook terug te zien is in de vele (Amerikaanse) kerstfilms. In sommige Tiroolse plaatsen komen voor de Kerst zogenaamde “kloppers” langs: in kleine groepen trekken jonge mannen verkleed als herder, waard, Jozef en Maria van huis naar huis en spelen in liederen de zoektocht naar een herberg van Jozef en Maria na. In veel Oostenrijkse plaatsen is het traditie dat na de nachtmis door een klein muziekgezelschap kerstliederen gespeeld worden vanuit de toren (galmgaten) van het besneeuwde kerkje. Hoe zit (zat) deze muzikale kerstopluistering in Amby?
Natuurlijk zijn we bekend met de jaarlijkse kerstconcerten van koren en harmonie, maar kerstzingen op straat? In een gesprek met o.a. Ria Slangen-Pieters, oud-bestuurslid van Crescendo, licht Amiepedia een tipje van deze sluier op. Een aantal (oud-)muzikanten van onze harmonie geven hier een welkome aanvulling op.
Kerstavond in Amby
In de gemeenschap Amby werd Kerstmis al voor de oorlog op bijzondere wijze ingeluid. In de theaterzaal boven de voormalige jongensschool, later in zaal Lemmelijn aan de Severenstraat, werden de avond voor Kerstmis (kerstavond) elk jaar stichtelijke voorstellingen en toneelspelen opgevoerd. Uiteraard hadden deze altijd een duidelijke katholieke boodschap. Voor de oorlog was het de “Katholieke Actie” [1], die met haar toneelclub “De Kajotters”[2] deze uitvoeringen voor hun rekening nam. Later, na de oorlog, nam toneelvereniging “De Vriendenkring” deze rol over.
In de loop van de jaren 1960, toen de ontkerkelijking een grote vlucht nam en het “Rijke Roomsche Leven” geleidelijk aan begon te verdwijnen, vervloog ook deze katholieke kerkelijke traditie. Andere initiatieven zagen echter kansen en vormden nieuwe tradities.
Crescendo
Zangvereniging Crescendo werd opgericht in 1953. De oorspronkelijke bedoeling was om te komen tot een mannenkoor, maar al vlot meldden zich ook de eerste dames aan als lid én als bestuurslid. Een van de eerste “openbare” activiteiten van dit nog nieuwe koor was het opluisteren van kerstmis. Het idee werd geboren om mensen in kerststemming te brengen en, in overleg met pastoor, de mensen te stimuleren de Nachtmis te bezoeken. Dat gebeurde voor het eerst tegen het einde van de jaren 1950.
Op de hoeken bij de zijwegen van Dorpsstraat, Kerkstraat en zelfs Hoofdstraat (nu samen Ambyerstraat Noord en Zuid) werd door een aantal vrijwillige koorleden een miniconcert van kerstliederen gegeven. Er werd gezongen op de hoek van de Hagenstraat, aan het begin van de Severensteeg bij toenmalige bloemist Coenen, de kapel aan de Heukel en zelfs tot bij Schols op de Hoofdstraat.
Zelfs tot op de Hoofdstraat
Om bij die laatste plek te komen moesten de zangers echter het koude, onbebouwde stuk oversteken vanaf de Peutgensweg tot aan de eerste huizen van de Hoofdstraat. Dat was geen pretje op een koude, natte kerstavond volop in de wind. Maar dhr. Lou Schols wist raad: hij haalde met een werkbusje de koorleden bij het kerkplein op! Na een mooi en druk bezocht kerstconcert op de Hoofdstraat trakteerde hij op warme chocomelk en bracht daarna de zangers en zangeressen in zijn busje weer terug naar de kerk. Geweldig toch!
Warm onthaal
Toenmalige dirigent van Crescendo was André Lardinois, tevens organist en koster. Hij kon natuurlijk het orgel vanuit de kerk niet mee naar buiten nemen, maar met behulp van een stemfluitje wist hij alle zangstemmen toch de juiste toon te laten treffen. Het feestelijk gezang van de koorleden, dik aangekleed vanwege het vaak gure weer, werd enthousiast ontvangen door de toehoorders. Men zag vrolijke gezichten bij de toevallige voorbijgangers die even halt hielden. Buurtbewoners openden ondanks de kou hun ramen; niet alleen om te luisteren en te kijken, maar ook om de koorleden een versnapering aan te bieden. Op veel plaatsen werd het zanggezelschap ontvangen met koffie, warme chocolademelk en af en toe een glaasje jonge klare ("’n dröpke") om het warm te krijgen. De reacties waren in alle opzichten hartverwarmend!
Bij de grote Ambyse kerststal
Een bijzondere plaats waar gezongen werd was op het pleintje schuin tegenover de kerk. In de adventtijd werd hier op een aantal veilingkisten een plankenvloer gelegd, die als basis diende voor een grote kerststal. Deze stal werd menig jaar opgebouwd door leden van Crescendo. Grote animators hierbij waren de Crescendoleden Felix Savelkoul, Jean van Kan , zoon Huub e.a.
Vanaf 1968-1969 werd de grote kerststal in de kerk opgebouwd. Toenmalig pastoor Lancohr had in Duitsland een aantal mooie, grote kerstbeelden weten te bemachtigen. Omdat die nogal prijzig waren werd eerst de H. Familie aangekocht en later beelden als de os, ezel, de Drie Koningen enz. Met behulp van toenmalige Crescendo-voorzitter Felix Savelkoul kregen deze beelden in enkele jaren tijd hun plaats in de Ambyse kerk-kerststal, waar ze heden ten dage nog te bewonderen zijn.
De grote stal op het pleintje bij de Kloosterstraat trok natuurlijk veel belangstelling, o.a. vanwege de centrale ligging in het dorp. Een ideale plek dus om de straatconcerten een mooie apotheose te geven! Vooral ook hier werd enthousiast gezongen en wel tot 23.50 uur, want precies om 00.00 uur ‘s nachts begon de Nachtmis in de kerk. Daar moest koster Lardinois immers weer present zijn om zijn orgel te bespelen, waarmee hij het dienstdoende koor in de nachtmis begeleidde. Net als tegenwoordig werd ook in die tijd deze viering beurtelings opgeluisterd door de (kerk-)koren en Crescendo, al start de ”Nachtmis” nu enkele uren vroeger in de avond..
Een einde aan het straatzingen
Circa tien jaar zorgde Crescendo voor een mooie sfeer op kerstavond. In 1967 bracht zelfs kinderkoor Amkiko van Crescendo kerstliederen ten gehore. Dat gebeurde onder flinke belangstelling op het plein voor het toenmalige gemeentehuis. Door weg ebbend enthousiasme, het aanbod van kerstshows op televisie, verminderd kerkbezoek en het op al vroeg tijdstip vieren van kerstavond in huiselijke kring (kerstdiner, cadeautjes, lekkere hapjes e.d.) kwam er een eind aan deze straatconcerten, waar door menigeen toch met enige weemoed naar wordt teruggekeken. Het laatste kerstzingen, zo rond 1970, was echter een heel bijzondere gebeurtenis: Crescendo liet voor aanvang van de nachtmis haar kerstliederen over Amby klinken vanuit de galmgaten van de kerktoren. Dat werd door iedereen als wel zeer indrukwekkend ervaren!
Instrumentale kerstnoten
De harmonie startte in 1967 met het initiatief om op kerstavond tussen 23.30 uur tot het begin van de nachtmis, die toen nog echt klokslag middernacht begon, vanuit de galmgaten van de kerktoren kerstliederen over Amby “uit te strooien”. Daartoe werd een koperblaaskwartet gevormd. Elk lid speelde zijn partij vanuit een van de vier richtingen. Uit herinneringen van oud-leden en inwoners van Amby was ook dit een erg bijzondere en gewaardeerde ervaring.
Veranderende tijden
Kerstmis 2021 viel midden in de Coronapandemie. Alle massabijeenkomsten waren afgelast en er werd strikt gehandhaafd op de maatregel dat men anderhalve meter afstand tot elkaar moest houden. De Misvieringen en andere religieuze diensten, ook rond Kerstmis, werden opgeschort of in elk geval beperkt. Dat gold ook voor de Nachtmis op Kerstavond. De kerk, dat wil zeggen het gebouw, was geopend en kon onder de verplichte afstandsregels wel bezocht worden, maar er was geen georganiseerde dienst.
Dorpsgenoot Leon Gulikers, geïnspireerd door de muzikale activiteiten die in eerdere jaren wel eens vanuit de galmgaten van de klokkentoren voorafgaande aan de Nachtmis over nachtelijk Amby werden uitgestort, besloot iets dergelijks weer te laten plaatsvinden. Omdat samen muziek maken uit den boze was, beklom hij met een flinke geluidsinstallatie en een CD vol vooraf opgenomen kerstliederen de toren, tot de plek bij de klokken en de galmgaten. Vandaar liet hij enige tijd kerstklanken over Amby neerdalen. Vanwege de sereniteit die door de coronamaatregelen ongewild over de gemeenschap was neergedaald, kwam dit bij veel omwonenden heel gepast over. Na afloop werd Leon er zeer positief op aangesproken. Blijkbaar iets wat op het juiste moment gewenst en ook uitgevoerd werd.
Een ander verhaal is dat Leon daags daarna, tijdens één van de kerstvieringen die onder coronavoorwaarden eerste kerstdag mocht doorgaan, opnieuw kerstmuziek uit de toren liet schallen. Alleen… dit werd nu minder gunstig ontvangen door de directe omgeving. Stond het allemaal te hard afgesteld, vond men de muziek niet leuk, stoorde het in de (uit-)slaap? Allemaal mogelijk. Het leidde tot klachten, want tijdens de dienst werd Leon door de politie uit de kerkbanken gesommeerd en te verstaan gegeven dat omwonenden wegens geluidsoverlast niet van dit initiatief gediend waren. Er restte hem slechts een gang de torentreden omhoog, om een einde te maken aan het muzikale spektakel.
In de loop der jaren vond dit initiatief soms weer wel en soms weer niet plaats. Een vaste traditie is het echter (nog?) nooit geworden.
Zie ook
Meerdere artikelen op Amiepedia.nl over Kerstmis in Amby zijn te lezen via onderstaande links:
Bronnen, noten en/of referenties
[1] Katholieke Actie De Katholieke Actie (K.A.) was een door paus Pius XI geïnitieerde katholieke lekenbeweging die de secularisering van de samenleving moest tegengaan. Concreet betekende dit vooral een intensivering van het georganiseerde geloofsleven en een centralisatie van katholieke sociale organisaties. Deze internationale beweging kwam vooral tot uiting in landen met een antiklerikale regering zoals Spanje, Italië, Beieren, Frankrijk, België en Nederland. De Katholieke Actie werd relatief laat, in 1936 en op initiatief van aartsbisschop De Jong, ingevoerd in Nederland. De organisatie kreeg in Nederland een diocesane en parochiale opzet. De K.A. streefde op papier uitsluitend de instandhouding, uitbreiding en verdieping van het Rijk van Christus na (lekenapostolaat), maar trachtte tijdens de bezetting vooral de geesten te behoeden voor de (morele) gevaren van het nationaalsocialisme en de eigen, in 1941 en 1942, opgeheven katholieke organisaties onder K.A.-dekmantel te laten voortbestaan. [2] Kajotters De Katholieke Arbeidersjeugd (K.A.J., informeel "de Kajotters" genoemd) was een Nederlandse katholieke jeugdbeweging die zich richtte op jongeren uit de werkende klasse. De K.A.J. bestond in Nederland tussen 1945 en 1965. Ze zou zijn opgaan in de Katholieke Werkende Jongeren. In Amby was de K.A.J. een voorloper van de verkennerij (Scouting). |