Kroedwösj
Op 15 augustus viert de Katholieke kerk het feest van Maria te Hemel Opneming (“Sint Marie”). Op deze dag wordt herdacht dat Maria na haar dood door God in de hemel werd opgenomen. In de archieven van Het Stift van Houthem-Sint Gerlach wordt in 1519 een “Onser Liever Frauen Kruytweyngh Dach” gemeld. Het feest met het “Mariakruid”, de kroedwösj, wordt heden ten dage nog in allerlei Limburgse dorpen gevierd, ook in Amby.
Het ontstaan en de geschiedenis van de kroedwösj
De zegening van de kruidenbossen (“kroedwösj”: een bosje - “wösj” - van diverse kruiden) vindt zijn oorsprong bij het Germaanse volk.Tijdens de Oogstdankfeesten werden de Germaanse Goden zoals Thor en Wodan gunstig gestemd door onheilwerende kruiden te offeren. Omdat de apostel Thomas niet kon geloven dat Maria dood zou zijn, werd op zijn verzoek haar graf geopend. Het graf bleek leeg te zijn. Maria was ten Hemel opgenomen en er lag een bos geurende kruiden op de plaats waar Maria gelegen had. Volgens een oud gebruik werd Maria aangeduid met namen die ontleend zijn aan de plantenwereld. Velen zien haar als een bloem, waaruit Jezus als vrucht ontsproot. Natuurlijk is augustus ook de tijd van het jaar dat veel van de gebruikte kruiden bloeien en dit is net in het midden van de oogstmaand. De kroedwösj beschermt volgens traditie tegen allerlei soorten onheil, zoals onweer en ziektes bij mens en dier. De wösj hing meestal in huis of aan een stal. Bij onheil werden een paar takjes van de kroedwösj in het haardvuur geworpen. Het werd ook gebruikt ter genezing van wonden en voor een goede oogst.
Welke kruiden en waarom
De kroedwis of kroedwösj kan uit verschillende kruiden en granen bestaan. In Amby bestaat de kroedwösj uit zeven verschillende gewassen:
- Twee graansoorten: tarwe en rogge. Deze zorgen voor een vruchtbaar jaar en een goede oogst.
- Twee medicinale kruiden: duizendblad en boerenwormkruid. Deze hebben een geneeskrachtige werking.
- Twee onheilwerende kruiden: bijvoet en guldenroede. Deze kunnen het onweer keren.
- Een walnotentak of -blad. Er wordt gezegd dat een notenboom nooit wordt getroffen door de bliksem.
Zeven
Het blad van de notenboom heeft zeven blaadjes, hetgeen verwijst naar “de volheid” of “volmaaktheid” van de Drie Eenheid (Vader, Zoon en H. Geest) en de vier evangelisten. In de voor-Christelijke tijd hield het getal 7 verband met de zeven hemellichamen: Saturnus, Mars, Mercurius, Venus, Jupiter, Zon en Maan. In de Rooms-katholieke kerk staat de 7 onder meer voor de schepping die in zeven dagen werd voltooid, voor de zeven werken van barmhartigheid, de zeven wijdingen van het priesterschap en de zeven sacramenten.
De kroedwösj in Amby
In Amby heeft Pastoor van den Asdonk dit gebruik in de beginjaren 1980 geïntroduceerd. De pastoor was in Duitsland naar Eichstatt (het klooster van Sint Walburga) geweest en had daar kennis gemaakt met het gebruik van de kroedwösj.
In onze parochie zijn er twee groepen die voor de kroedwösj zorgen: de plukkers en de binders. Ze staan (2023) o.l.v. Ludo Rooyakkers.
De plukkers
De eerste groep, de “plukkers“, bestaat voor het merendeel uit mannen en telt ongeveer zes á zeven personen. Vaak zijn deze heren lid van het koor of van het kerkbestuur. Zij gaan de dag voor Sint Marie, of op de dag zelf, de kruiden plukken in de bermen rondom Amby of in de tuin van particulieren. In de beginjaren was dhr. Frans Hermans lid van de plukgroep. Hij was ook lid van het IVN en had veel verstand van de gewassen die geplukt moesten worden. Hij wist ze altijd stuk voor stuk goed te benoemen. De dames van de bindgroep (zie beneden) plaagden hem altijd door de verkeerde namen van de gewassen te noemen en dan noemde hij ze keer op keer weer allemaal opnieuw, zodat de dames de namen gingen onthouden. Diezelfde Frans Hermans had ook connecties bij de gemeente Maastricht. Hij probeerde dan altijd te regelen dat de bermen pas gemaaid werden na Sint Marie. Soms ging dat wel eens mis en moesten de plukkers tot achter Rothem lopen om alle gewassen te kunnen vinden. Naar de tarwe en de rogge hoefden ze niet lang te zoeken. De enige boerderij die toen nog in bedrijf was, was de jaarlijkse leverancier voor deze granen. Het is nu de vraag waar men rogge en tarwe moet halen, sinds de familie Prickaerts is gestopt met het laatste boerenbedrijf van Amby.
De binders
Het binden van de kroedwösj gebeurde eerst bij Bea Lexis-Lousberg in de Longinastraat, welke lid was van het kerkbestuur en diverse werkgroepen. Later werd de kroedwösj verzorgd bij de familie Dassen in De Pin (Ambyerstraat Noord). Nu worden de bosjes gebundeld bij het Parochie- annex Scoutinggebouw.
Bea vroeg meestal hulp aan de dames uit de straat die ook de versiering voor de processie verzorgden. Haar zus Annie Janssen-Lousberg, voorzitster van het dameskoor, vroeg nog een aantal dames uit haar gezelschap. Een van de bind-dames is mevr. Zwakenberg. Zij is inmiddels (2023) bijna 95 jaar en heeft vele jaren aan het bundelen deelgenomen. Volgens haar werd er heel wat afgelachen tijdens die gezellige middagen.
Vroeger werd de kroedwösj gebonden met een lint van zeven el lang (een “el” is de lengte van de onderarm), maar dit werd al snel vervangen door elastiekjes. Bea was een zuinige vrouw en bewaarde altijd oude binnenbanden van fietsen, waar ze dan prachtige zelfgemaakte elastiekjes van knipte voor het binden van de kroedwösj. Hiermee werden de bosjes bijeengehouden.
Zegening en verspreiding van de kroedwösj
De groep plukkers en binders zorgen jaarlijks voor circa 200 tot 250 bosjes. Als de bosjes gebundeld zijn worden ze naar de kerk gebracht en op het altaar gelegd. Tijdens de H. Mis worden de bosjes gezegend. Na afloop van deze dienst kan iedereen een gratis bosje afhalen. Een aantal bosjes gaan naar de verzorgcentra Grubbenveld en Hagerpoort.
In veel landen is op 15 augustus het feest van Maria ten Hemel Opneming een feestdag. In België, Frankrijk en Duitsland is het zelfs een nationale vrije dag.
Tot 1958 trok in Amby een processie op of rond de 15e augustus. Deze ging naar de Mariakapel op de hoek van de Heukelstraat en de Ambyerstraat Zuid, waar een rustaltaar werd ingericht. Heden ten dage wordt deze kapel nog altijd gebruikt als rustaltaar bij processies.
Bronnen, noten en/of referenties
|
