Onthaasten en bezinnen: Kapel aan het Kruis
Verspreid door Limburg staan ongeveer 1.500 kruisen en circa 1.500 kapellen, meer dan 100 Lourdesgrotten en een groot aantal heiligenbeelden. Samen vormen zij het zogeheten klein-religieus erfgoed van Limburg. Rond deze kruisen en kapellen worden vele religieuze tradities in ere gehouden). In onze gemeenschap Amby komen we ook op diverse plaatsen een kruis of een kapel tegen. Denk hierbij aan de kleine kruisen en kapellen in de velden of op hoeken van ‘getskes’.
Enkele grotere kapellen vallen nadrukkelijker in het zicht zoals de [Mariakapel]] op de hoek Heukelstraat–Ambyerstraat Zuid, maar ook kleine kapellen zoals de Kapel Bergerstraat In het geval van dit artikel zeker ook aan de Kapel Aan het Kruis in de Pin, hoek Ambyerstraat Noord – Westrand. Deze kapel wordt beheerd door de Stichting Het Kruis.
Het woord kapel
Wikipedia leert ons dat het woord kapel is afgeleid van het Latijnse cappa= mantel, verkleinwoord capella, en verwijst naar de mantel van Sint Maarten, bisschop van Tours (316-397). Sint Maarten gaf zijn halve mantel weg aan een arme. De halve mantel werd een relikwie en de ruimte waarin de mantel werd bewaard ging door naamwisseling capella of kapel heten. Vanaf de 7e eeuw werd kapel een naam voor een (klein) bedehuis. Kapellen treft men aan in diverse religies. In dit artikel beperken we ons tot de Rooms-Katholieke kerk vanwege de verbondenheid met de overwegend katholieke regio vanuit het verleden en daardoor ook met de RK-parochie H. Walburga uit Amby.
In de Rooms-Katholieke Kerk wordt met kapel meestal een klein bedehuis aangeduid dat niet rechtstreeks valt onder verantwoordelijkheid van een pastoor. Een dergelijke kapel wordt over het algemeen niet voor missen gebruikt, wel voor individuele devotie. Een dergelijke kapel, vaak aangeduid als veldkapel of bedevaartkapel, is een plaats voor bezinning of godsvrucht en fungeert soms als een halteplaats bij processies. Veel kapellen zijn gebouwd op plaatsen waar een wonder zou zijn gebeurd. Sommige kapelletjes zijn gebouwd op een kapelberg. Andere kapelletjes zijn zo klein dat men ze niet betreden kan en bevatten slechts een klein beeldje of een afbeelding in een nis. Soms wordt ook een kerkgebouw dat (nog) geen volwaardige parochiekerk is aangeduid als kapel. In dat geval vinden er wel missen plaats. Zo'n kerk wordt echter niet door een pastoor maar door een kapelaan of rector bediend.
Soorten kapellen
Zoals hierboven beschreven zijn kapellen op te delen in diverse soorten. Zo kennen we een Zijkapel en een Doopkapel. Deze hebben meestal betrekking op een bouwkundig onderdeel van een kerk of kathedraal. In de middeleeuwen kende met ook de slotkapel of hofkapel, die symbool stonden voorde plek waar zowel de wereldlijke als de religieuze macht werd uitgeoefend. Andere voorbeelden die we regelmatig tegenkomen zijn bv. kloosterkapel, huwelijkskapel, rouwkapel, grafkapel en herdenkingskapel. Een speciale plek nemen de diverse Mariakapellen in, evenals de bedevaartkapellen. In het Zuid-Limburgse land komen we ook tot in de kleinste hoeken, in straatjes en stegen de gevelkapel tegen. Maar Zuid-Limburg staat het meest bekend om zijn wat robuustere veldkapel. Een veldkapel of wegkapelletje is een kapel of ander heiligdom dat meestal gebouwd is in een landelijke omgeving. Veldkapellen zijn een uiting van volksdevotie. En daarmee komen we automatisch uit bij de Kapel aan het Kruis in de Pin.
In het kort
De kapel op de kruising Ambyerstraat Noord - Westrand is mooi gelegen aan een gazon. Voor de kapel is een driehoekige bestrating aangebracht met bloembakken en een rustbank, waar door vele passanten gebruik van wordt gemaakt. In 1918 werd de kapel gebouwd op de hoek Eindstraat - In de O, recht tegenover de Hagenstraat. Waarschijnlijk bevond zich hier altijd al een wegkruis, vandaar de naam Kapel aan het Kruis of in de volksmond ook bekend als de Kapel in de Pin. De kapel stond echter in de weg en vanwege de aanleg van de nuij buurt alsmede de verbreding van de Ambyerstraat Noord verdween de kapel in de jaren 1960. In 1984 werd de kapel even verderop herbouwd, waarbij de eerstesteenlegging plaatsvond op 26 augustus 1984 door Bart Dassen.
Onthaasten en bezinnen
Verleden, heden en toekomst ontmoeten elkaar in de Kapel aan het Kruis. Want ondanks haar ouderdom is de kapel springlevend. Jong en oud, katholiek en andersgelovigen weten de kapel te vinden voor een moment van rust in het hectische bestaan. Om er te bidden, of zo maar voor een moment van bezinning. Om even rond te kijken, nieuwsgierig naar het verleden.De kapel staat niet alleen in de belangstelling tijdens het eerste weekend in juli, als de processie hier haar rustaltaar heeft. Ook op vele andere momenten wordt hier door een passant, een gelovige, of belangstellende een moment genomen om even te rusten, te bezinnen of een schietgebedje te bidden. Maar ook een niet-gelovige neemt hier even tijd om te onthaasten. Het is dan ook een baken van devotie, van bezinning, een rustpunt. Een aantal voorbeelden moge dit bevestigen:
“Och jong, laot miech nog eve genete”
Een mooi voorbeeld hiervan troffen we in de voorbije coronatijd, toen een Oekraïense vrachtwagen hier drie dagen geparkeerd stond op de parkeerplaats bij de kapel. Zijn thuisland was en is in oorlog. De chauffeur, uiteraard ver van huis en haard, nam enkele malen per dag even de tijd om in stilte, met gevouwen handen,met het thuisfront zijn gebed te delen. Het is hem gegund dat hij op deze manier enige steun en troost kon vinden.
Een ander voorbeeld deed zich voor toen de kapel verleden jaar de jaarlijkse transformatie onderging van kapel naar ‘kerststal’. Een karwei uitgevoerd door Jean-Pierre Dobbelstein, met hulp van anderen. In de scherpe snijdende kou van dat moment komt een zoon met zijn hoogbejaarde moeder in de rolstoel even genieten van een moment van rust, van aanbidding of zo maar van de kapel. Ze doet dit wekelijks. Moeder is stil, prevelt haar gebedje. De wind waait de omgeslagen deken net niet van haar hoofd. En als zoonlief moeder maant weer de huiselijke warmte op te zoeken,vanwege de weersomstandigheden, zegt zij: “Och jong, laot miech nog eve genete”.
Evenzeer een aangrijpend gebeuren is het anonieme briefje dat tussen de tralies van de kapel is achtergelaten. Het met ‘hanenpoten’ geschreven bericht laat een diepe wens of oprechte dankbaarheid achter.
Ook treft men hier vaker de bekende drie stenen aan, op elkaar geplaatst door passerende wandelaars die dit doen zoals dat vaak gebruikelijk is onder wandelaars.
Het is zelfs al voorgekomen dat nabestaanden van een overledene, zij het anoniem,de as van hun dierbare rondom de kapel achterlaten.
Prietpraat
Maar er zijn ook iets meer luchtige opmerkingen.
Zoals het moment dat opa met zijn kleinzoon een toertochtje door Amby maakt, omdat het jochie hiervan intens kan genieten. Dan zegt hij verwonderd bij het aanschouwen van deze kapel: “Opa, wat zijn er veel ‘bidwinkels’ in Amby.
En als een andere opa zijn kleinzoons tijdens de middagpauze uit school haalt en even bij de kapel stopt omdat beide jongens door de tralies de boel aan het inspecteren zijn, hoort hij een van beiden de vraag stellen: “Opa, wie heeft in deze gevangenis gezeten?”
Rustaltaar tijdens de processie
Een functie die deze kapel Aan het Kruis in de Pin al jaren vervult is het rustaltaar tijdens de processie. Een rustaltaar is in de katholieke liturgie een altaar dat zich gewoonlijk bevindt in een kapel, maar soms ook in de open lucht. Een rustaltaar wordt gebruikt tijdens een processie, met name tijdens de sacramentsprocessie. Hier wordt de monstrans getoond en soms enige tijd ter aanbidding neergezet. Vele inwoners van Amby en ander belangstellenden zullen hiervan ook dit jaar (2023) getuige van zijn. Ook dit jaar zal de kapel de processie welkom heten.
Uiteraard dienen er regelmatig onderhoudswerkzaamheden te worden verricht om de kapel als waardig rustaltaar tijdens de jaarlijkse sacramentsprocessie te laten dienen. Voor deze gelegenheid zijn er door enkele vrijwilligers nieuwe vlaggen gemaakt. De beelden van H. Maria, de H. Walburga, de H. Gerardus en de H. Jozef, op de vensterbanken, zijn opgeknapt en voorzien van een mooie verflaag. Het gebeurt allemaal belangeloos. Het ziet er prachtig uit. De plantenbakken voor de kapel zijn onlangs opnieuw gevuld met mooie zomerbloeiers die, tot verdriet van de vrijwilligers, daags na het planten door een onverlaat werden ontvreemd. Gelukkig is er een nabije bloemenzaak die de schade belangeloos herstelde. Dank daarvoor.
Ondanks de tegenwoordige ontkerkelijking blijkt deze kapel voor veel mensen toch een permanent baken van inspiratie, rust of toewijding te zijn.
Een dergelijk monument mag toch niet verloren gaan.
De Stichting heet u welkom bij het rustaltaar tijdens de processie van 2 juli 2023, maar ook op elk ander willekeurig moment…
Trivia
• Voor algemene informatie over de kapel aan ’t Kruis klik hier
• Foto’s van de herbouw van de kapel in de jaren 1980.
Bronnen, noten en/of referenties
|