Wielerbaan, deel 2. Vele activiteiten
In 1894 besloot de gemeente Maastricht dat zij, net zoals Sittard en Venlo, ook over een wielerbaan moest kunnen beschikken, niet binnen de gemeentegrenzen van Maastricht maar net daarbuiten, in het Geusselterbroek in Amby. Nadat de wielerbaan in 1895 was aangelegd vonden er vele (internationale) wedstrijden op die baan plaats; wereldbekende rijders hebben er gefietst. Er werd niet alleen gefietst maar ook gevoetbald en nog veel meer. De baan kende zijn ups en downs totdat in 1926 definitief het doek viel. In drie artikelen wordt aandacht gegeven aan de voormalige wielerbaan in Amby, te weten
Wielerbaan, deel 1. Het Sportterrein
Wielerbaan, deel 2. Vele activiteiten
Wielerbaan, deel 3. De laatste jaren
Het voorliggende artikel is deel 2 en gaat over de vele activiteiten die op en rond de wielerbaan plaatsvonden. Er werd meer dan alleen gefietst.
De eerste wielerwedstrijden
Harie Meijers
In de tijd dat koersen op de baan belangrijker was dan op de weg vonden in Amby de eerste internationale wielerwedstrijden plaats op 26 mei 1895: de officiële opening van Het Sportterrein. Niet de minste wielrenners hebben er daarna gereden zoals bijvoorbeeld Jaap Eden op 6 september 1896. Jaap Eden was een legendarische schaatser en wielrenner maar hij moest in die tijd toch een keer zijn meerdere erkennen in de Maastrichtse wielrenner Harie Meijers, toen bijna 17 jaar oud. Meijers behaalde nationale titels in 1897 t/m 1900 en in 1902. Bij internationale wedstrijden kwam hij ook vaak als eerste over de streep. Zo won hij op 5 december 1899 (drie dagen na z'n twintigste verjaardag) de Grand Prix van New York en in 1900, 1902 en 1903 de Grand Prix van Parijs, toentertijd de meest prestigieuze wielerklassieker ter wereld. Bij de wereldkampioenschappen sprint in Parijs in 1902 werd Harie tweede. Hij had een vlijmscherpe sprint in de benen. Harie behoorde als baanrenner tot de top 5 van de wereld. Hij was een zoon van een welgestelde koffiehandelaar aan het Vrijthof en beschikte over een vlijmscherpe eindsprint en een bliksemsnelle demarrage. Als ventje oefende hij op de kasseien van de Boschstraat waar hij vaak werd gadegeslagen door zijn vriend Fons Olterdissen, zoon van een sigarenwinkelier aan de Boschstraat. In de tijd dat paard en wagen het belangrijkste vervoermiddel was, verplaatste Harie zich met trein en boot over de aardbol, zo blijkt uit de vele briefkaarten die hij onder andere vanuit New York, Parijs, Rome en Kopenhagen verstuurde naar zijn vriend Fons Olterdissen. Toen de baan in Amby in 1895 geopend werd maakte Harie als 16-jarige debutant een proefrondje op de baan. Harie was er zeer tevreden over want na afloop van het proefrondje zei hij tegen de aanwezige pastoor uit Amby “De baon löp wie 'n tiet, menier pestoer.” (aldus Jean Gordijn, een oud-wielrenner uit Wittevrouwenveld, Maastricht). In 1904 stopte Harie als wielrenner en runde daarna een bierbrouwerij aan de Boschstraat. Op 14 april 1928 overleed hij op 48-jarige leeftijd.
Major Taylor
Major Taylor was de Amerikaanse wereldkampioen sprint uit 1899 en maakte in 1901 en 1902 een tournee door Europa. In 1902 werd Nederland bezocht en Amby had daarbij de primeur: op 13 mei 1902 reed Taylor op de wielerbaan in Amby. Daarna volgde meerdere steden in Europa, onder andere Amsterdam waar hij op de wielerbaan Zeeburgerdijk reed. Voor Amby was het heel bijzonder omdat het een wereldkampioen uit Amerika betrof maar nog veel meer bijzonder omdat het een “neger” was, zo valt er in diverse dagbladen te lezen. Het was een primeur voor heel Maastricht en omgeving omdat in die tijd vrijwel niemand hier ooit een man of vrouw met een donkere huidskleur in levenden lijve had gezien en zeker niet op een wielerbaan.
De wedstrijd vond laat in de middag plaats maar vooraf werd er in Maastricht al veel aandacht aan besteed. Vanaf het Vrijthof fietste Harie Meijers en Major Taylor naar de wielerbaan in Amby. Dat ging voetstaps want voorop liep een harmonie en diverse "belangrijke" mannen die zich aan Maastricht wilden laten zien. De Vélo-Club Maastrichtsche Kettinggangers, opgericht door de Sociëteit Momus, had de optocht georganiseerd en maakte goede reclame want langs de route stonden enorm veel mensen. Iedereen wilde "de vliegende neger" zien; de bijnaam van Major Tayler omdat hij zo snel was. Een foto van deze "optocht" is auteur niet bekend, wel een foto van een vergelijkbare optocht in die periode, weliswaar in omgekeerde richting, van Wijck naar het Vrijthof. Eenmaal aangekomen in Amby zag het ook daar zwart van de mensen rondom de wielerbaan. Er waren vele toeschouwers uit het buitenland, met name België en Duitsland. Helaas voor Harie dat hij de wedstrijd verloor, zij het met een banddikte verschil.
Net zoals Harie Meijers vanuit het buitenland kaarten naar vrienden en bekenden stuurde, deed Major Taylor dat ook. Op 12 mei verstuurde hij een kaart vanuit Maastricht naar zijn geliefde Daisy waar hij sinds kort mee getrouwd was. De dag daarna, op 13 mei Sint-Servaasdag, vond de wedstrijd tegen Harie Meijers plaats.
Foto van Amby
Omstreeks 1900/ 1901 heeft de jonge George Nijpels waarschijnlijk willen laten zien dat hij, zittend op zijn fiets, stil kon staan en heeft dat op de wielerbaan in Amby voor de fotograaf gedemonstreerd.
De foto van Harie Meijers tussen twee andere wielrenners staat op enkele websites en in meerdere media afgebeeld (o.a. in het Limburgs Dagblad van 7-12-2002 en het boekje “Maastricht anno 1900” van Dagblad De Limburger) en heeft daarbij veelal als onderschrift dat Harie Meijers aan de start staat op de wielerbaan in Amby (in 1902). Dat Harie Meijers aan de start staat is correct, maar niet op de wielerbaan in Amby. De foto toont een rijvloer van dwars gelegde houten planken. De wielerbaan in Amby had geen rijvloer van houten planken maar het eerste jaar een vloer van gewalste koolassen en vanaf het tweede jaar een vloer van cement. Op de foto staat de tribune pal naast de wielerbaan terwijl de wielerbaan van Amby een tribune had die op een afstand van ongeveer 15 meter van de baan lag met een paardenrenbaan tussen tribune en wielerbaan. Het boek "Een halve eeuw Wielersport" uit 1916 van George J.M. Hogenkamp beschrijft vele nationale en internationale wielergebeurtenissen en zijn vaak aangevuld met fotomateriaal. De bewuste foto is daar ook in opgenomen en is niet van de wielerbaan in Amby maar van de wielerbaan Willemspark in Amsterdam, vlak voor de start van de "finale van den Grand Prix d’ Amsterdam" op 20 augustus 1899. Over de wedstrijd schrijft het boek: “Na de bel hindert Bourotte onzen landsman, die daardoor wel vier meter achterraakt. De verbolgenheid daarover schijnt HARIE echter vleugels te geven. In de laatste bocht stormt hij de beide anderen voorbij en wint den Grand Prix op magistrale wijze. PROTIN en BOUROTTE waren er beduusd van, maar feliciteerden den Maastrichtenaar na afloop met zijn buitengewonen rit.”
Dameswedstrijden
Op 30 augustus 1896 vonden op de wielerbaan in Amby niet alleen wedstrijden voor heren maar ook voor dames plaats. In Frankrijk, België en Engeland was het dameswielrennen al lang bekend maar in Nederland was dat nog niet ingeburgerd. Vijf dagen eerder waren er bij het Vélodrome Maestrichtois vijf mademoiselles ingeschreven, afkomstig uit Londen, Parijs, Brussel en Antwerpen. Rond 1900 was sporten hoofdzakelijk een mannenaangelegenheid, zeker in het katholieke zuiden van het land. Zo ontstond in 1934 in Maastricht de Dames- en Herenathletiekvereniging 1934 (in de volksmond AV ’34) omdat de jaren daarvóór hardlopen voor meisjes bij de Rooms-Katholieke Athletiek Vereeniging Maastricht (R.K.A.V.M.) volstrekt onmogelijk was; het zou “volgens de geestelijke waarden zowel ongezond als onethisch zijn om dames in een korte broek door een weiland te laten draven onder het oog van jonge mannen”, aldus een pastoor uit die tijd. Met turnen en fietsen was het niet veel anders. Meisjes mochten pas in 1919 lid worden van een turnclub en de enkele keer dat er een vrouwelijke coureur op de wielerbaan in Amby verscheen was "buiten de regels om". Vlakbij de Peutgensweg zijn nog restanten te vinden van de kleedruimten van AV '34 onder wiens vlag indertijd meisjes in Amby mochten hardlopen.
IJsbaan
Rondom de wielerbaan lag een forse uitgegraven gracht. De uitgegraven grond was gebruikt om de wielerbaan aan te leggen. In de wintermaanden bevroor de gracht en werd als ijsbaan gebruikt. Op 28 december 1895 werd de ijsbaan door Sportterrein Maastricht voor het eerst geopend en kon men daar naar hartenlust schaatsen. Voor de leden van Het Sportterrein was de entree gratis, niet-leden betaalden f 0,50 voor als ze gingen schaatsen of f 0,20 als ze niet gingen schaatsen. De gracht heeft jarenlang (zeker 70 jaar) in de winter als schaatsbaan gefungeerd. Tegen het eind van het jaar ging het vriezen en kon je op waterplassen, sloten en ondergelopen weilanden volop schaatsen; heel normaal in die tijd.
Bijzondere activiteiten
Te paard
Op 11 augustus 1895 vond er op de wielerbaan een bijzondere wedstrijd plaats. De Amerikaanse paardrijdster miss Annie Wilson nam het op tegen wielrenner Bruintjens uit Utrecht, over een afstand van 2000 m. Miss Annie won met haar paard van de wielrenner in een tijd van 3 minuten en 40 seconden. Wielrenner Bruintjens passeerde 15 seconden later de eindstreep.
Wild-westshow
7 en 8 mei 1899. Spektakel hoorde bij de wielerbaan. Op 7 en 8 mei 1899 had Het Sportterrein Maastricht een wild-west-show georganiseerd waar, volgens de advertentie, Sioux-indianen allerlei spectaculaire verrichtingen lieten zien. Een fragment van de advertentie: "Wedstrijd te paard tegen een Vélocipédist tusschen de welbekende Texas Cowboy ROCKY JACK te paard en Kampioen-Vélocipédist. Afstand 10.000 Meters. Prijs f 500. De Cowboy heeft 6 paarden te zijner dispositie en verwisselt in vliegenden galop van paard."
Snelle auto's
Een paar maanden later, op 22 oktober 1899, werden voor het eerst geen motoren maar snelle automobielen als gangmakers voor wielrenners gebruikt.
Ghymkana
Op 8 september 1895, kermiszondag in Maastricht, vond er een ghymkana-race plaats. Een ghymkana-race is een wedstrijd waarbij het parcours hindernissen heeft en er een beroep op behendigheid wordt gedaan. Op de wielerbaan in Amby werd dat als volgt uitgewerkt. De wielrenners starten, rijden een ronde en stappen bij de jurytent af. Daar steken ze een sigaret op en rijden vervolgens weer een ronde. Als ze bij de jurytent aankomen geven ze die sigaret, die nog moet branden (!), af aan de jury. Vervolgens steken de renners een pijp op en rijden weer een ronde. De drie eersten die met brandende pijp aankomen zijn de winnaars. Als de pijp of de sigaret onder het rijden uitgaat of breekt moeten de rijders terug en een nieuwe halen en dat gebeurde kennelijk nogal eens, tot grote hilariteit van de bezoekers.
Bloemencorso
Op 22 september 1895 vonden er diverse activiteiten plaats: bloemencorso voor sportwagens, rijwielen en equipages, ringrijden voor gentlemenrijders en landbouwers. Ook in juli van het volgende jaar werden dit soort activiteiten door Sportterrein Maastricht georganiseerd.
Paardenwedstrijden
Tussen de tribune en de wielerbaan was een renbaan voor paardenrennen aanwezig. Deze renbaan liep rondom de wielerbaan en was in omtrek 1115 lang. De breedte van de baan was te gering om er in een harddraverij 5 sulkey’s naast elkaar te laten starten. De tribune lag, volgens de liefhebbers van de hippische sport, wat al te dicht bij de renbaan waardoor “het eigenaardige flaneeren voor de tribune, zoo eigenaardig op courses, belemmerd wordt.” Binnen de wielerbaan was de paddock voor de paarden.
Op 28 juni 1896 vonden er in Amby harddraverijen en wedrennen plaats en daarvan werd de dag erna in De Telegraaf verslag gedaan met enige kritiek. In "Holland" waren ze het toch iets anders gewend. Ook in het weekblad “Nederlandsche sport” wordt op 4 juli 1896 over de wedstrijden in Amby verslag gedaan. Duidelijk blijkt dat men in Amby maar raar opkeek van die Hollandse bookmakers. Zo valt er te lezen "Ook de bookmakers zijn aldaar geen algemeen bekende individuen, te beoordeelen naar de verwonderde blikken, die velen te zien gaven, toen het geld van de nemers in de groote tasschen van de zes aanwezige bookmakers verdween, om na afloop van de course in ruime mate aan de gelukkige winners te worden gerembourseerd. Van een totalisator scheen men geen begrip te hebben en hoeveel moeite de ijverige beambten van den totalisator zich ook getroostten om de zaak aan het publiek uit te leggen, soms op zulk een kermisachtige wijze dat wij onwillekeurig in een lach schoten, het mocht niet baten, er kwamen geen liefhebbers, zoodat men maar wijselijk bij het laatste nummer de boel weer inpakte."
Als je naar de renbaan in Amby ging dan deed je dat te voet, althans het gewone volk deed dat. Als je wat betekende in de paardenwereld dan waren er andere gewoonten. Uit voornoemde "Nederlandsche Sport" blijkt dat duidelijk: "Aan den trein uit Holland, die te 12.22 te Maastricht aankomt, bevond zich een mailcoach, om de leden van de comité’s en hen die betrekkingen bij de courses bekleeden, naar het sportterrein te brengen en weder naar Maastricht terug te voeren."
Een mailcoach is een door paarden getrokken rijtuigje waarmee personen vervoerd kunnen worden.
Voetbalwedstrijden
Het middenterrein van de wielerbaan werd niet onbenut. Voor paardenwedstrijden werd daar de paddock voor paarden ingericht maar de belangrijkste bestemming was voetbalterrein. Diverse voetbalclubs hebben er gespeeld. Vanaf welk jaar voor het eerst daar is gevoetbald is bij auteur onbekend echter zeker is dat in 1903 MVC (Maastrichtse Voetbal Club) en Maastrichtse Voetbalvereniging (MVV) op het middenterrein van de wielerbaan, gingen spelen. Een jaar later werden de voetbalclubs Vitesse en Trapper opgericht en vanaf toen werd het middenterrein op toerbeurt door deze vier genoemde clubs gedeeld. Dat bracht nogal wat moeilijkheden met zich mee waardoor MVV in 1904 verhuisde naar de Meerssenerweg (en via een voetbalveld bij de spoorbrug en een veld bij de Boschpoort uiteindelijk verhuisde naar het Geusseltstadion).
Eind 1924 had o.a. voetbalclub A.C.C. (Avenir-Concordia-Combinatie) haar thuishonk bij de wielerbaan. Op zondag 5 oktober 1924 speelde zij haar eerste thuiswedstrijd op haar nieuwe voetbalveld. Een paar maanden later, in februari 1925, bleek de club er niet meer te kunnen voetballen aangezien het terrein al lange tijd onder water stond en het ernaar uitzag dat de competitie dus niet uitgespeeld zou kunnen worden. Een bevriende Maastrichtse voetbalclub, M.Z.M., stelde haar terrein aan de Bloemenweg aan A.C.C. ter beschikking waardoor de wedstrijden uiteindelijk toch niet in het water vielen. Dat Geusselterbroek een drassig terrein was laat zich verklaren uit oude tekeningen en bronnen in de omgeving.
Gedurende het bestaan van de wielerbaan hebben nog meerdere voetbalclubs het middenterrein als hun thuisveld gehad, zoals Sparta (omstreeks 1912 en later) en Concordia (1924 en later).
Zie ook
- Wielerbaan, deel 1. Het Sportterrein
- Wielerbaan, deel 3. De laatste jaren. Volgt nog
- Verdwenen atletiekbaan in Amby.
Bronnen, noten en/of referenties
Bij de foto's en afbeeldingen staat de naam van de fotograaf of bron vermeld.
Foto's of afbeeldingen waarbij geen naam of bron staat vermeld zijn afkomstig van Historisch Centrum Limburg of van Delpher.
|