Waterwingebied Amby
Het pompstation waar het drinkwater voor Maastricht omhoog werd gepompt, toen nog vrij in het veld gelegen. Op de voorgrond de Peutgensweg en aan de horizon de heuvels richting Berg en Terblijt.
Het gehele gebied in de driehoek die gevormd wordt door de boerderij van de familie Prickaerts, boerderij-herenhuis Ravecamp van H.Hermens en hoeve Daalhof aan de Molenweg 4 was ooit waterwingebied van de gemeente Maastricht. De geschiedenis hiervan is tot dusver nauwelijks of slechts fragmentarisch bekend. In dit artikel proberen we het ontstaan en de geschiedenis van dit waterwingebied Amby als onderdeel van de gezamenlijke historie van Amby en Maastricht nader toe te lichten.
Verschillende markante gebouwen die het waterwingebied begrensden. Van links naar rechts: hoeve Prickaerts, huize Ravecamp en hoeve Daalhof.
Maastricht rond de eeuwwisseling 1800-1900
De industriële ontwikkeling van Maastricht in de 19de eeuw was ongekend. Petrus Regout, de bekendste telg van de familie, stichtte aardewerkfabrieken en de glas- en kristalindustrie. Parallel ontwikkelde de familie de spijker- en draadnagelfabriek en de wandtegelfabriek, later Mosa genoemd. De éérste industriestad van Nederland ontwikkelde zich binnen de stadsmuren tot een stad van 36.000 inwoners. De reputatie en sociale welstand was echter twijfelachtig. Bekend zijn de verhoren van de parlementaire enquêtecommissie van 1887, waarbij misstanden aan de kaak werden gesteld.
De cholera uitbraak van 1866 was mede oorzaak om de drinkwaterkwaliteit van de stad beduidend te verbeteren. Er vielen veel doden, met name arbeiders en kinderen, door het drinken van vervuild kanaalwater. De eerste plannen voor de oprichting van een drinkwaterbedrijf in Maastricht stammen uit 1880. Het drinkwaterbedrijf “Waterleiding Maastricht” werd opgericht in 1887. De stad Maastricht werd van drinkwater voorzien door een pompstation aan deHeugemerweg (250 m3/h), dat aan de oostkant van de Maas lag. De verbinding tussen de oost- en westkant van de rivier werd verzekerd door de aanleg van een verzakte pijpleiding in 1886, die tot 1959 werd gebruikt. Een tweede verbinding werd aangelegd via een transportleiding onder de Sint-Servaasbrug.
De opbrengst en kwaliteit was echter vanaf het begin een probleem. Aan de gemeenteraad wordt vaker melding gedaan van de risico’s bij overstroming van de Maas, hetgeen regelmatig voorkomt en de beperkte capaciteit. Toch duurt het nog een hele tijd totdat actie ondernomen wordt.
Aanleiding is een onderzoek van ir. W.C. Klein (1911), die Heugem onderzoekt en rapporteert over de mogelijkheid om een terrein in Amby als waterwingebied te gaan inrichten.
De concessie in Amby en Maastrichtse perikelen
Het was nu duidelijk: er moest iets gebeuren. Er werden een reeks proefboringen gedaan. Waalse en Duitse expertises werd ingehuurd en er kwamen verschillende adviezen. Er waren ook “groote kosten verbonden aan vooral de lange en zware toevoerleiding van Amby naar het centrum van de stad”. Het wordt een zware bevalling. Er werd gezocht naar een alternatief en er werden op het terrein van Regout, aan de Kastanjelaan, boringen gedaan en een pompstation ingericht. Het water bleek echter niet betrouwbaar. Ook bluswater is niet geschikt vanwege de lage druk in de hogere delen van de stad.
Op 24 april 1914 krijgt de burgemeester van Amby de vraag om mee te werken aan een proefboring, waarbij water richting Scharn af zal worden gevoerd via een leiding van 35cm. Eerder is al overleg met Amby voor de aankoop van grond, dusdanig dat enkele pompinstallaties geplaatst kunnen worden en ook een voldoende groot beschermd waterwingebied gerealiseerd wordt. De gronden worden door Amby aangeboden voor fl. 107,50 per roede, hetgeen resulteert in een totaalbedrag van 64.019 gulden - let wel: in 1911! Ambtelijke molens draaien niet snel, want het duurt tot 28 april 1924 tot in de raadsvergadering van Maastricht besloten wordt om de inmiddels voorbereide verhuizing van de drinkwaterwinning te verplaatsen naar Amby.
Realisatie drinkwaterwinning
Een stukje Maastricht in Amby ten oosten van de Hoofdstraat is hiermee een feit. Er worden ook nog twee ambtswoningen op deze grond gerealiseerd: Hoofdstraat 72 en 74. De aanbesteding hiervan is 2 oktober 1924. In één van beide woningen is dhr. Leenders, de auteur van dit artikel, opgegroeid.
De pompen hebben sindsdien Maastricht en aangesloten dorpskernen probleemloos voorzien van drinkwater. De kwaliteit was zonder filtering uitstekend. Er stonden in de afzonderlijke gebouwen drie pompen en verderop in het veld was nog een pompput. Een reeks peilbuizen maakte het mogelijk om de waterstanden en kwaliteit te monitoren. Een nieuwe ontwikkeling van pomptechnologie maakte het rond 1950 mogelijk om de hoog geplaatste aanzuigpompen te vervangen door dompelpompen, die ook op grotere diepte en met een slankere boring betrouwbaar functioneerden. In 1959 werd de gehele bediening van apparatuur en monitoring verplaatst naar een controleruimte aan de Maagdendries te Maastricht. Lokale aanwezigheid was, behoudens onderhoud, niet meer noodzakelijk.
Water Maatschappij Limburg (WML)
De Amby-faciliteit werd in 1976 gesloten vanwege problemen met de waterkwaliteit (meestal nitraat) en omdat de stad in dit gebied moest uitbreiden. Deze faciliteit werd vervangen door De Tombe-faciliteit, die momenteel nog steeds operationeel is. De Tombe ligt ten oosten van de dorpen Heer en Amby, die werd bediend door het waterbedrijf van de provincie Limburg (WML).
Vandaar dat de transportleidingen van De Tombe naar de stad Maastricht het WML-verzorgingsgebied doorkruisten. Het grondwater van De Tombe werd zonder behandeling verdeeld, maar vanwege bacteriologische verontreiniging moest het water eind jaren 1980 worden behandeld met UV-desinfectie. Uiteindelijk is ter plaatse van “Het Kerkveld” een wijkuitbreiding “Amby Zuid-Oost” gerealiseerd, grenzend aan het nieuwe waterwingebied “De Tombe” en het verder naar het noorden gelegen waterwingebied “De IJzeren Kuilen”.
Bronnen, noten en/of referenties
Tekst: • dhr. J. Leenders • RHCL, Regionaal Historisch Centrum Limburg Foto’s: • dhr. J. Leenders • RHCL, Regionaal Historisch Centrum Limburg • Topotijdreis, www.topotijdreis.nl (12 december 2023) |